- ئه‌گه‌ر کوفرانه به تاغووت نه‌که‌یت نوێژ و تاعه‌ت و عیباده‌ته‌که‌ت لێ قبووڵ نابێت؟
-
من نوێژ ئه‌که‌م، رۆژوو ئه‌گرم، عیباده‌ته‌کان ده‌که‌م به‌ڵام ده‌ترسم له‌وه‌ی که ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر کوفرانه به تاغووت نه‌که‌یت نوێژ و تاعه‌ت و عیباده‌ته‌که‌ت لێ قبووڵ نابێت، ئێ من نازانم تاغووت چییه‌و کوفرانه کردنه‌که‌یشی چۆنه‌و چییه؟!
بۆ ئه‌م به‌ڕێزه‌و بۆ به‌ڕێزانێکی تریش روون ده‌که‌مه‌وه زۆر به کورتی. تاغووت وشه‌یه‌کی عه‌ره‌بییه له‌سه‌ر وه‌زنی «فَعَلُوت»، له «طَغَی»وه هاتووه، واته له سنوور ده‌رچوو؛ قورئان ده‌فه‌رموێ: «إِنَّا لَمَّا طَغَى الْمَاءُ حَمَلْنَاكُمْ فِي الْجَارِيَةِ» [الحاقّة: 11]؛ «به‌ڕاستی ئێمه کاتێک ئاو له سنوور ده‌رچوو (له کاتی تۆفانه‌که‌ی نووحدا) ئێوه‌مان له که‌شتیدا هه‌ڵگرت». جا تاغووت سنووری عه‌بدیه‌تی ده‌به‌زێنێت، ده‌ڵێت من خوام! وه‌کو فیرعه‌ون وتی: «فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى» [النّازعات: 24]؛ «من په‌روه‌ردگاری هه‌ره به‌رزو بڵندی ئێوه‌م!!». یان سنووری عه‌بدیه‌تی ده‌به‌زێنێت بهوهی که یه‌کێکی غه‌یری خوا ده‌په‌رستێت و پێی وایه ئه‌مه خوایه! ئه‌ویش ده‌چێته ریزی دائیره‌ی تاغووتییه‌که‌وه.
که‌وابوو جارێ یه‌که‌م بزانین که تاغووت هه‌م ئه‌و که‌سه ده‌گرێته‌وه که ده‌یپه‌رستن و هه‌م ئه‌و که‌سه‌ش که ده‌په‌رسترێت؛ ئه‌مه دوو مه‌جالی توغیانه. شه‌یتان تاغووته، بت تاغووته به پێناسه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) و سه‌یدنا عومه‌ری کوڕی خه‌تتاب.
ئینجا ئه‌و که‌سه‌ی که داوه‌ری و حوکم ده‌به‌نه لای و به شه‌ریعه‌تی غه‌یری شه‌ریعه‌تی خوا حوکم ده‌کات ئه‌وه‌ش تاغووته؛ قازییه‌کی پارتییه یان قازییه‌کی یه‌کیه‌تییه که به قانوونی پارتی و یه‌کیه‌تی حوکم ده‌کات! که‌واته هه‌رکه‌سێک، جا ره‌ئیس و سه‌رۆک بێت یان وه‌زیرو ... به قانوونێک حوکم ده‌کات غه‌یری قانوونی خوای په‌روه‌ردگار ئه‌مه تاغووته. ئه‌مه په‌رله‌مانیش ده‌گرێته‌وه؛ په‌رله‌مان ئه‌گه‌ر یاسایه‌کی پێچه‌وانه به شه‌ریعه‌تی ئیسلامی داڕشت هه‌موو ئه‌وانه‌ی که به‌شدار بوون له موسوه‌دده‌که‌ی و نووسین و له موناقه‌شه کردنی و ته‌ئیدکردن و شێوه‌ی داڕشتنه‌که‌و ده‌رکردن و ئیمزاکردنی هه‌موویان تاغووتن؛ جا نوێژ ده‌کات یان نایکات، ئیسلامیه یان عه‌لمانیه به تاغووت حسێبه.
که وتیشت تاغووت، یه‌عنی له دین چووه‌ته ده‌ره‌وه ته‌بعه‌ن و حوکمی وه‌کو فیرعه‌ونه! جا ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌یت پێنج جۆر تاغووتم بۆت باس کرد: شه‌یتان تاغووته، بت تاغووته، ئه‌وه‌ی ده‌یپه‌رستن غه‌یری خوا تاغووته، ئه‌وه‌ی غه‌یری خوا ده‌په‌رستێت و په‌رستنه‌که‌ی به شه‌رعی داناوه تاغووته، ئه‌و که‌سه‌ی که یاسای ده‌رکردووه موخالیف به شه‌رع و ته‌نفیزی کردووه یان داوه‌ری بردۆته لای یاسای غه‌یری شه‌رع و ئه‌ویش حوکمی کردووه (واته قازی و داوه‌ره‌که) ئه‌وه‌یش تاغووته‌و هه‌موویان ده‌چنه ریزی تاغووته‌وه.
جا موناقه‌شه‌ی زۆریش له‌سه‌ر باسی تاغووت کراوهو کتێبیش هه‌یه هه‌ر به ناوی « الطاغوت».
پاشان شێخ موحه‌ممه‌دی کوڕی عه‌بدولوه‌ههاب (رحمه اللّه) ده‌فه‌رموێت: «والطّواغيت كثيرة والمتبين لنا منهم خمسة: أولهم الشيطان، وحاكم الجور، وآكل الرشوة، ومن عُبد فرضي، والعامل بغير علم» [علماء نجد الأعلام، الدرر السنية في الأجوبة النجدية : 1/137]؛ «تاغووته‌کان زۆرن، ئه‌وانه‌ی که دیارو ئاشکراو زه‌قن پێنج دانه‌ن: یه‌که‌میان شه‌یتانه، ئه‌و حاکمه‌یه که زوڵم ده‌کات و حوکمی به غه‌یری شه‌رع کردووه، ئه‌وه‌ی ره‌شوه وه‌ر ده‌گرێت (جا ئه‌وه‌ی که ره‌شوه وه‌ر ده‌گرێت ئه‌گه‌ر موسوڵمان بوو هه‌ر به موسوڵمانی ده‌مێنێته‌وه‌و به سه‌به‌بی ئه‌مه نابێت به کافر، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به حه‌ڵاڵی زانیبوو پێی ده‌بێت به تاغووت؛ ئه‌گه‌ر به حه‌رامی زانیبوو به‌ڵام وه‌ریگرتووه، ئه‌وه حه‌رامی خواردووه‌و وه‌کو ئه‌وه وایه شه‌راب ده‌خواته‌وه‌و پێی کافر نابێت). یه‌کێکی تر هه‌ر که‌سێکه که بپه‌رسترێت و رازی بێت به‌و په‌رستنه. تاغووتێکی تر ئه‌و که‌سه‌یه که ئیشێک ده‌کات بێ ئه‌وه‌ی عیلم و زانستی پێی هه‌بێت». ئه‌مه‌ی کۆتاییش دیسان ته‌فسیلێکی زۆرتری ده‌وێت چونکه شێخ که وای فه‌رمووه مه‌عنای هه‌موو جه‌هلێک ده‌گرێته‌وه؛ به‌ڵام خۆ به‌و شێوه گشتییه نییه.
جا باش وایه هه‌موومان ئه‌و پێنج مه‌جاله بناسین که باسم کرد و توخنیان نه‌که‌وین و به راستیان دانه‌نێین و کافر بین پێیان.
- ئایا حوکم کردن به قه‌وانینی کوفر خاوه‌نه‌که‌ی له دین بباته ده‌ره‌وه؟
-
ئه‌گه‌ر یه‌کێک حوکمێکی به قانوونێکی ئه‌ورووپی کرد له بابه‌تێک یان چه‌ند بابه‌تدا، حوکمه‌که‌ی به حه‌ڵاڵ نه‌زانیوه‌و نایکات به ته‌شریع به‌ڵام هه‌ر حوکمی پێ کردووهو پێشی وایه که تاوانباره؛ حوکمی ئه‌م که‌سه چییه؟ وه ئایا حوکم کردن به قه‌وانین کوفرێکه خاوه‌نه‌که‌ی له دین بباته ده‌ره‌وه؟
حوکمی ئه‌م که‌سه به‌م سیفه‌ته‌ی که وتمان واته «ته‌نها له یه‌ک حاڵه‌ت و له یه‌ک بابه‌تدا» ئه‌م حوکمه‌ی هێناوه‌و ته‌تبیقی کردووه به میزاج و هه‌واو هه‌وه‌سی خۆی یا حاڵه‌تی نه‌فسیه‌تی خۆی، به‌مه کوفرێکی نه‌کردووه که له میلله‌تی یسلام بیباره ده‌ره‌وه (واللّه تعالی أعلم) مادام نه‌یکردووه به ته‌شریع، مادام حوکمی خوای ته‌نها به هه‌واو هه‌وه‌س خستۆته لاوه؛ ئه‌مه وهک ئه‌و زانایانه‌ی فه‌رموویانه حوکمی «کُفرٌ دونِ کفرٍ» (واته کوفرێک له خوار ئه‌و کوفره‌وه که له دین بیباته ده‌ره‌وه) ده‌یگرێته‌وه که قه‌وله‌که‌ی ئیبنوعه‌بباسه. له عوله‌مایانی ئوممه‌تیش له‌وانه‌ی که سه‌ختگیرو موته‌شه‌ددیدیشن له مه‌سائیلی حاکمیه‌ت و ته‌شریعدا وه‌کوو دوکتۆر عومه‌ر عه‌بدوڕڕه‌حمان (خوای گه‌وره لێی خۆش بێت) که ئه‌ویش ده‌فه‌رموێ: ئه‌مه حوکمی «دونَ کوفرٍ»ه‌که ده‌یگرێته‌وه، هه‌روه‌ها ئیمامی ئیبنولقه‌ییم له سه‌ری باسی کردووه؛ زانایانی تریش که ره‌دیان له ئه‌لبانی داوه‌ته‌وه که باسی ئیستیحلالی قه‌لبی ده‌کات.
بۆیه ئا له‌مه‌دا، له یه‌ک واقیعه‌دا که خۆی به تاوانبار زانیوه‌و نه‌یکردووه به ته‌شریع منیش پێم وایه (واللّه أعلم) حوکمی «کفرٌ دون کوفرٍ»ه‌که ده‌یگرێته‌وه، واته ئه‌و کوفره نییه که له دین بیباته ده‌ره‌وه؛ ئه‌مه وه‌کوو هه‌موو تاوانێکی تر وایه وهک ریبا خواردن و کوشتن و ئه‌و جۆره شتانه‌ی تر وایه که به هه‌واو هه‌وه‌سی خۆی حوکمی کردووه به‌و شێوه‌یه.
ئه‌مما ئه‌وه‌ی کۆتایی که وتوویه‌تی «ئایا حوکم کردن به قه‌وانین کوفرێکه خاوه‌نه‌که‌ی له دین بباته ده‌ره‌وه؟»، وه‌ڵامه‌که‌ی ئه‌وه‌یه که به‌ڵێ؛ چونکه ئه‌و که‌سه‌ی که حوکمی غه‌یری شه‌ریعه‌تی خوای په‌روه‌دگار ته‌تبیق ده‌کات سێ حوکم ده‌یگرێته‌وه، سێ هۆکار هه‌یه که پێی کافر بووه:
یه‌که‌میان ئه‌وه‌یه که ئه‌م کابرایه حوکمی خوای په‌روه‌ردگاری خستۆته لاوه؛ خوای گه‌وره‌ش ده‌فه‌رموێت: «وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ» [المائدة: 44]؛ «جا ئه‌وه‌ی حوکم و داوه‌ری به‌و به‌رنامه‌یه نه‌کات که خوا دایبه‌زاندووه، ئائه‌وانه بێ باوه‌ڕن». جا خستنه‌لاوه‌که‌و ته‌رک کردنه‌که وه‌کو ئیمامی ئیبنو حه‌جه‌ر له ئیبنو به‌تتاله‌وه ده‌گێڕێته‌وه (ره‌حمه‌تی خوایان لێ بێت) له به‌رگی ده‌یه‌می «فتح الباری»دا، ده‌فه‌رموێت: «والتَّرْكَ عَمَلًا»، ته‌رک کردنی فه‌رمانێکی خوای په‌روه‌ردگار که پێویسته بیکه‌یت، ئه‌م ته‌رک کردنه خۆی له خۆیدا عه‌مه‌له، ئیشه؛ که‌وابوو یه‌که‌م حوکمه‌که‌ی خوای په‌روه‌ردگاری واز لێ هێناوه.
دووه‌م ته‌شریعێکی موخالیف به شه‌ریعه‌تی خوای په‌روه‌ردگاری هێناوه؛ واته خۆی بۆته موشه‌رریع له‌کاتێکدا که موشه‌رریع خوای گه‌وره‌یه: «أَمْ لَهُمْ شُرَكَاء شَرَعُوا لَهُم مِّنَ الدِّينِ مَا لَمْ يَأْذَن بِهِ اللَّهُ» [الشّوری: 21]؛ «یان شوێنی ئه‌و هاوه‌ڵگه‌رانه ده‌که‌ون که به ناوی دینه‌وه به‌رنامه‌یان بۆ داناون و په‌یڕه‌وییان ده‌که‌ن بێ ئه‌وه‌ی خوا مۆڵه‌تی دابێت و پێی رازی بێت».
سێیه‌میش خه‌ڵکه‌که‌ی وا لێ کردووه حوکمی پێ بکه‌ن، واته داوه‌رێتی بردۆته لای ئه‌و که ئایه‌تی ٦٠ی نیساء ده‌یگرێته‌وه: «أَلَم تَرَ إلَی الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُواْ إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُواْ أَن يَكْفُرُواْ بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُضِلَّهُمْ ضَلاَلاً بَعِيداً»؛ «ئایا نه‌تڕوانیوه‌ته ئه‌و (دووڕووانه‌ی) لافی ئه‌وه لێ ده‌ده‌ن گوایه به‌ڕاستی باوه‌ڕیان هێناوه بهوهی که بۆ تۆ ره‌وانه کراوهو به‌وه‌ش که پێش تۆ ره‌وانه کراوه (بۆ پێغه‌مبه‌ران)! که‌چی ده‌یانه‌وێت رووبکه‌نه تاغووتان تا دادوه‌ریان له نێواندا بکه‌ن و چاره‌سه‌ری کێشه‌کانیان بکه‌ن! له‌کاتێکدا به ڕاستی فه‌رمانیان پێ دراوه که باوه‌ڕیان به تاغووت نه‌بێت، شه‌یتانیش ده‌یه‌وێت گومڕایان بکات به‌گومڕاییه‌کی دوورو بێ سنوور».
- پێت وایه خیلافه‌تی ئیسلامی وا زوو جارێکی تر دروست ده‌بێته‌وه؟
-
به‌ڵێ به حه‌ول و قووه‌تی خوای گه‌وره وا ده‌زانم له سه‌دا حه‌فتا بۆ حه‌فتاو پێنجی رێگاکه‌مان بڕیوه؛ یه‌عنی خوای په‌روه‌ردگار یارمه‌تیده‌رمان بێت ناگه‌ینه‌وه یادی سه‌دساڵه‌ی ئیلغا کردنه‌وه‌ی خیلافه‌تی ئیسلامی به حه‌ول و قووه‌تی خوای گه‌وره، خیلافه‌ته‌که درووست ده‌بێته‌وه. ئه‌م سه‌حوه ئیسلامییه به قووه‌ته، ئه‌م پێگه‌یشتنه، ئه‌م گه‌ڕانه‌وه بۆ دینه به‌رانبه‌ر به ئیفلاسی غه‌رب که به ته‌واوی حه‌زاره‌تیان، فیکریان، سیستمیان، به‌رنامه‌ی سیاسیان، قییه‌می کۆمه‌ڵایه‌تییان، دید و تێڕوانینیان هه‌مووی فه‌شه‌ل بوو به‌رانبه‌ر به ئیسلام، له ئه‌ندۆنیزیاوه تا مه‌غریب؛ چیان پێ ماوه؟! بۆ نموونه عه‌لمانییه‌تی کوردی چی پێ ماوه؟ کابرایه‌کی ئیفلاسی داماو که‌وتووه چی پێ ماوه؟ ته‌نها حه‌یزه‌رانه‌که‌ی! خوای گه‌وره یارمه‌تیده‌رمان بێت لێی ئه‌سێنین ئه‌ویش. ته‌نها زیندان و جه‌للادی ماوه‌و پاره که پاره‌ی دزییه، خۆ پاره‌ی میلله‌ته‌که‌یه. ئه‌وانه هه‌مووی ئیفلاسیان کردووه به پشتیوانی خوای گه‌وره خیلافه‌تی ئیسلامییه‌که‌ش زۆری نه‌ماوه‌و به حه‌ول و قووه‌تی خوا دێته‌وه پێشه‌وه‌و خه‌لیفه‌شمان ده‌بێت و ئه‌هلی حه‌لل و عه‌قدیش دروست ده‌بنه‌وه‌و جارێکی تر ئه‌و ئوممه‌ته ده‌گه‌ڕێته‌وه.
خۆ ئه‌مریکا به خۆشی خۆی نه‌بووه به ده‌وڵه‌تێکی ده‌سه‌ڵاتدار، ئه‌مریکا ئه‌و هه‌موو ویلایه‌ته‌یان چۆن کردووه به یه‌ک؟ سێ ملوێن که‌س کوژرابوو کاتێک که جۆرج واشینتۆن ده‌ستووری ئه‌مریکی نایه بن ده‌ستی و هات موناقه‌شه‌ی کرد له‌گه‌ڵ نوێنه‌ری ویلایه‌ته‌کان. ئه‌ورووپا ئه‌و هه‌موو حه‌ربه‌ی به‌رانبه‌ر به یه‌کتر کرد سه‌د ملیۆن به‌س له جه‌نگی جیهانی دووه‌مدا کوژرا به سی و هه‌شت جۆر کوشتن! ئه‌وه‌تا ئیتتیحادیه‌ی ئه‌ورووپیش هه‌ر هه‌وڵ ده‌ده‌ن که ببن به یه‌ک و ناشبن به یه‌ک! له‌به‌ر ئه‌وه میلهل‌ته‌کانیشیان نایانه‌وێت ببن به یه‌ک، به‌ڵام ئێمه میلله‌ته‌کانمان ده‌یانه‌وێت ببن به یه‌ک، چونکه له ئه‌ندۆنیزیاوه تا مه‌غریب یه‌ک قییه‌ممان هه‌یه، یه‌ک بانگ ده‌درێت، یه‌ک عیباده‌ته، روو له یه‌ک قیبله ده‌کرێت. ئه‌وه حاکمه‌کانن که ناهێڵن ببن به یه‌ک، ته‌نانه‌ت ناهێڵن کوردێکی سۆرانی و بادینی ببێت به یه‌ک! داڕزێن یاخوا.
- بۆچی مووچه‌ی پێشمه‌رگه حه‌رامه که نوێژ ده‌کات و رۆژوو ده‌گرێت؟
-
به‌ڵێ مووچه‌که‌ی حه‌رامه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له خزمه‌تی عه‌لمانییه‌تی کوفردایه؛ له‌به‌ر ئه‌وه نییه نوێژ ده‌کات و رۆژوو ده‌گرێت و ئه‌مانه په‌یوه‌ندییان به‌یه‌که‌وه نییه. بڕوانه خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: «إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ» [القصص: 8]؛ «به‌ڕاستی فیرعه‌ون و هامان و سه‌ربازه‌كانیان گوناهكارو تاوانبار و هه‌ڵه بوون». ده‌ی باشه سه‌ربازی داماو چی بکات له‌وێ که فیرعه‌ون ئه‌مری پێ کردووهو ده‌ڵێ بڕۆ به‌نی ئیسرائیل بکوژه؟ به‌ڵام وه‌ڵام ئه‌وه‌یه که سه‌ربازه‌که ئه‌گه‌ر له‌وێ نه‌بێت خۆ فیرعه‌ون فه‌رمانی پێ نادات. بۆیه ئه‌م پێشمه‌رگه‌یه با نوێژ و رۆژوویش بکات با قورئان بخوێنێت با خێر و سه‌رفیتره‌ی خۆشی بدات به‌ڵام ئه‌مه به‌رگری له کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی تاغووت و مافیاو عه‌لمانیه‌تی کافرو موڕته‌دد ده‌کات، له‌به‌ر ئه‌وه حوکمی چۆته ریزی ئه‌و موڕته‌دد و کافرانه‌وه که به‌رگرییان لێ ده‌کات. هیچ ده‌لیلێکی تریش نه‌چێت به گوێچکه‌تا که بڵێت دیفاع له خاکی خۆمان ده‌که‌ین! خاکه‌که‌شیان لێ کردووی به بتێکی تر وه‌کو لات و عوززا دایانناوه‌و پێت ده‌ڵێن بیپه‌رسته! خاک کاتێک قه‌دری هه‌یه که ئاڵای ئیسلامی به سه‌ره‌وه بشه‌کێته‌وه، دارولئیسلامێک بێت که حوکمه‌کانی شه‌ریعه‌تی ئیسلام ده‌ستووری بن؛ به‌ڵام خۆ کوردستان دارولکوفره، به‌رگری لێکردنی ده‌سه‌ڵاته‌که‌شی به‌رگری کردنه له کوفر.
بۆیه تۆ که خۆت به موسوڵمان ده‌زانیت و پێشمه‌رگه‌یه‌کی موسوڵمان و مولته‌زیمیت، ده لێی گه‌ڕێ بۆ عه‌لمانیه بێدینه‌کان؛ خۆ خه‌ڵکی عه‌لمانیان زۆره، بێدینیان زۆره با ئه‌وان دیفاعی لێ بکه‌ن، تۆ بۆچی دیفاعی لێ ده‌که‌یت؟ تۆ له‌و شوێنه‌یا بمریت، خه‌ڵک ناوت لێ ده‌نێت شه‌هیدی سه‌ربه‌رز! به‌ڵام مه‌سئووله‌کان کاتی خواردنه‌وه‌یان ده‌ڵێن: ته‌نه‌که‌یه‌ک زبڵ بۆ سه‌ر گۆڕه‌که‌ی، ناویشی بخه‌نه لیستی شه‌هیدانه‌وه تۆخوا با ئه‌وه‌نده هاتووچۆمان نه‌که‌ن! ئه‌وه‌نده قه‌دری که‌س و کاره‌که‌شت ده‌گرن. تۆ خۆت ئێستا له جه‌بهه‌که‌یت به‌ڵام کرێ خانووت پێ نادرێت، خۆت ئێستا له جه‌بهه‌که‌یت هاتوویته‌وه له مزگه‌وت ئه‌ڵێیت تۆخوا خێرتان دهگات پاره‌یه‌کم بۆ کۆ که‌نه‌وه بۆ شیری منداڵه‌که‌م! ئێ بۆ ئه‌م زه‌لیلییه قبووڵ ده‌که‌یت؟ بڕۆ جاده پاک که‌ره‌وه وه‌کو به‌نگلادیشییه‌کان دووسه‌د دۆلاری خۆت بخه‌ره گیرفانت، ئه‌مه شه‌ریفترو پیاو ترو چاکترو موسوڵمانانه‌تر نییه وهک له‌وه‌ی خوێن و روحی خۆت بکه‌یت به قوربانی تاغووتانێکی ملهۆڕ که دین و ده‌وڵه‌تیان له یه‌کتر جودا کردۆتهوهو هه‌ر رۆژێک مزگه‌وتێک داده‌خه‌ن و هه‌ر رۆژێک مه‌لایه‌ک ده‌کوژن و هه‌ر رۆژێک یه‌کێک نابوود ده‌که‌ن، جگه له‌و هه‌موو زیندانانه‌ی که کردوویانه‌ته‌وه.
عه‌زیزی من تۆ پێشمه‌رگایه‌تی بۆچی ده‌که‌یت؟ لێی گه‌ڕێ به‌جێی بێڵه، ئه‌گه‌ر تۆ دین و دینداریت هه‌یه پاره‌که‌شت حه‌رامه‌و نوێژ و تاعه‌تت قبووڵ نییه، به خوا قه‌سه‌م قبووڵ نییه، ئه‌و مه‌لایه‌ی که پێت ده‌ڵێت قبووڵه خۆی مووچه‌ی پێش تۆ وه‌رگرتووه له‌و تاغووتانه، له‌به‌ر ئه‌وه هه‌ر ده‌بێت به تۆ بڵێت حه‌ڵاڵه! ئینجا به‌تایبه‌ت لێشت ده‌ترسێت؛ که تۆ بچیت له مه‌لایه‌ک بپرسیت بڵێی ئه‌رێ مامۆستا من پێشمه‌رگه‌م پاره‌که‌م حه‌رامه؟ منجه‌منجێکی تێدا ده‌کات و نایه‌وێت راشکاو وه‌ڵام بداته‌وه؛ وا ده‌زانێت تۆ نێردراویت و ئێستا موخابه‌رات ئه‌ویش ئه‌گرێت له سه‌ری، له به‌ر ئه‌وه ناتوانێت جوابت بداته‌وه.
- ئه‌ڵێت پێشمه‌رگه‌ی لیواکان سه‌ر به حوکمه‌تن، حوکمیان چیه؟
-
پێشمه‌رگه هه‌ر پێشمه‌رگه‌یه؛ لیوایه، هی پارتییه، هی یه‌کیه‌تییه، هی هه‌ر که‌سێک که هه‌یه هی حیزبی عه‌لمانییه‌و هه‌ڵگری فیکری عه‌لمانیه‌ته، پاسه‌وانی فیکری عه‌لمانییه، پاسه‌وانی جیا کردنه‌وه‌ی دینه له ده‌وڵه‌ت، پاسه‌وانی ئه‌و مافیانه‌یه‌و حوکمی وه‌کو ئه‌وان وایه‌و کافره‌و وه‌کو فیرعه‌ون و هامانه: «إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ» [القصص: 8]؛ «به‌ڕاستی فیرعه‌ون و هامان و سه‌ربازه‌كانیان گوناهكارو تاوانبار و هه‌ڵه بوون». سه‌ربازانی تاغووته‌کان هه‌روه‌کو خۆیانن، بۆیه خوای په‌روه‌ردگار ده‌رباره‌ی سه‌ربازه‌کانیش هه‌ر فه‌رمووی: «إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ» [الدّخان: 24]؛ «چونکه به‌ڕاستی ئه‌وانه سوپایه‌کی خنکێنراون تیایدا». ئه‌وانیش هه‌ر حوکمیان وه‌کو حوکمی فیرعه‌ون و هامانه.
- ئایا کوردستان دارولئیسلامه یان دارولکوفره؟
-
کوردستان دارولکوفره وه‌کو سعوودیه و پاکستان، هه‌موو ئه‌و وڵاتانه دارولکوفرن؛ له ئه‌سڵدا دارولئیسلام بوون و ئێستا «دارُ الردّه»ن؛ خه‌ڵکه‌که‌ی موسوڵمان ماون به‌ڵام حاکمه‌کان کافرن و ده‌ستووره‌که‌ی که حوکمی پێ ده‌که‌ن کوفره.
جا بزاننن وڵات له لای سێ ئیمامی به‌ڕێز واته ئیمامی شافیعی و مالیک و ئه‌حمه‌د به دوو شت ده‌بێت به دارولکوفر:
یه‌که‌م: بهوهی ده‌ستووری وڵاته‌که‌و ئه‌حکامی زاڵ و ئه‌حکامی ده‌سه‌ڵاتدار به سه‌ر خه‌ڵکه‌که‌وه کوفر بێت؛ ئه‌وه وڵاته‌که ده‌بێت به دارولکوفر.
دووه‌م: ئه‌گه‌ر ئه‌مانی موسوڵمانان به ده‌ست خۆیانه‌وه نه‌بێت ئه‌وه ده‌بێت به دارولکوفر، بۆیه عوله‌مای ئیسلام له هه‌موو مه‌زهه‌‌به‌کان هه‌موو موتته‌فیق بوون له‌وه‌ی که میسر له سه‌رده‌می ده‌وڵه‌تی فاتیمیدا دارولکوفر بوو له کاتێکدا هه‌ر چوار مه‌زهه‌به‌که قازی خۆی هه‌بوو! هه‌ر که‌سێک کێشه‌یه‌کی ببوایه‌ت ده‌چووه لای قازی مه‌زهه‌بی خۆی؛ تۆ شافیعیت یا حه‌نه‌فیت یا مالیکیت یا حه‌نبه‌لیت بڕۆ بۆ لای ئیمامی خۆت، قازی مه‌زهه‌به‌که‌ت له‌وێ کێشه‌که‌ت بۆ حه‌ل ده‌کات، یه‌عنی داوه‌‌ریش ده‌برایه‌وه بۆ لای شه‌رع به‌ڵام عوله‌ما له‌سه‌ری موتته‌فیق و هاوده‌نگ بوون که میسری ژێر ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌تی فاتیمی (عوبه‌یدییه‌کان) دارولکوفر بوو.
بۆیه ئێستا کوردستانیش دارولکوفره له‌به‌ر ئه‌وه‌ی:
یه‌که‌م: ئه‌و ده‌ستوورو یاساو رێسا و ته‌علیماته‌ی به‌سه‌ریدا ته‌تبیق ده‌کرێت کوفره. یه‌کێک راست نه‌بێته‌وه بڵێت کوا کامه‌یه، له کوێیدا کوفره؟ ئه‌مانه به پێی مه‌زهه‌بی حه‌نه‌فی ده‌یگرێته‌وه، ئه‌مه شافیعی ده‌یگرێته‌وه! ئه‌مه راست ده‌که‌یت به پێی ئه‌م مه‌زهه‌بانه ده‌یگرێته‌وه به‌ڵام ئه‌سڵی کوفره‌که له ده‌ستووره‌که‌دایه، له‌و قه‌وانینه‌دایه که ده‌رکراوه. له موماره‌سه‌شدا، موماره‌سه‌ی کوفر ده‌کرێت و حوکم به ئیسلام ناکرێت؛ ده‌ی که حوکم به ئیسلام نه‌کرا یه‌عنی به جاهیلییه‌ت ده‌کرێت: «أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُكْماً لِّقَوْمٍ يُوقِنُونَ» [المائدة: 50]؛ «ئایا ئه‌وانه حوکم و فه‌رمانڕه‌وایی جاهیلییه‌ت و نه‌فامییان ده‌وێت و ئه‌ویان لا په‌سه‌نده؟! (ئاخر بۆ بیرناکه‌نه‌وه) کێ هه‌یه به‌قه‌ده‌ر خوا حوکمی جوان و چاک و به‌جێ بێت؟ (به‌تایبه‌ت) لای ئه‌و که‌سانه‌ی که به وردی سه‌رنج ده‌ده‌ن و ویژدان و هه‌ستی زیندوویان هه‌یه».
دووه‌م: ئه‌مانی موسوڵمانان له ده‌ست خۆیاندا نییه؛ کابرا ئه‌ندامی په‌رله‌مانی کوردستانه‌و به حسێب حه‌سانه‌ی دێپلۆماسی هه‌یه به‌ڵام ناوێرێت له مزگه‌وت وتارێک بدات به بێ موافه‌قه‌تی ئه‌وقاف! ئه‌وه حیزبه ئیسلامییه‌کانن؛ ئێ موسوڵمانێک، مه‌لایێک هه‌ر ناتوانێت و ناوێرێت ده‌رسێک و موحازه‌ره‌یه‌ک بدات! خه‌تیبێک ناتوانێت خوتبه بدات به بێ ئه‌وه‌ی ده‌خاله‌تی وه‌زاره‌تی ئه‌وقافی تاغووتانی تیا نه‌بێت. ئه‌مانی هیچ موسوڵمانێک له کوردستاندا به ده‌ست موسوڵمانانه‌وه نییه، به ده‌ست ده‌زگای پاراستن و ده‌زگای زانیاری یان دژه تیرۆری هه‌ر دوو لا یان ئاسایشی هه‌ر دوو لایه خوا بیانبڕێت.
له‌به‌ر ئه‌وه کوردستان دارولکوفره و گومانم لێی نیه که دارولکوفریشه؛ مه‌عنای ئه‌مه‌ش ئه‌وه نییه خه‌ڵک کافره! نا به هیچ شێوه‌یه‌ک. چونکه فه‌رقێکی جه‌وهه‌ری هه‌یه له‌نێوان ئه‌م دوو شته‌دا؛ که باس له دارولکوفر ده‌کرێت باس له سیستمه‌که ده‌کرێت، باس له ئه‌حکام و ده‌ستوور و قه‌وانین ده‌کرێت و په‌یوه‌ندی به‌سه‌ر خه‌ڵکه‌که‌وه نییه. دووسه‌د و قسوور ملیۆن موسوڵمان له هێندستان ده‌ژین به‌ڵام دارولکوفره. خه‌یبه‌ر به‌س حاکمه‌که‌ی موسوڵمان بوو، خه‌ڵکه‌که جووله‌که بوون به‌ڵام دارولئیسلام بوو له به‌ر ئه‌وه‌ی والییه‌که پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) داینابوو. ئه‌م باسه عیلاقه‌ی به سه‌ر خه‌ڵکه‌که‌وه نییه.
- هێنانه‌وه‌ی حوکمی شه‌ریعه‌ت له سه‌ر هه‌مووانه؟
-
به‌ڵێ به ته‌ئکید؛ یه‌عنی هێنانه‌وه‌ی شه‌ریعه‌تی خوا بۆ سه‌ر حوکم، مه‌سئوولییه‌تی هه‌ر هه‌موو موسوڵمانانه به بێ ئیستیسنا؛ خوێنه‌وارو نه‌خوێنه‌وار، گه‌وره و بچووک، ژن و پیاویان، هه‌موویان مه‌سئوولییه‌تی ئه‌وه‌یان له‌سه‌ر شانه که ده‌بێت شه‌ریعه‌تی خوا حوکمیان بکات و به‌س. هه‌رچۆن نوێژ له سه‌ریان فه‌رزه، ئیداره‌ی ده‌وڵه‌تی و ئاراسته‌ی کۆمه‌ڵگه‌یی که له دارولئیسلامێکدا بژین و خه‌ڵکانێکیان هه‌ڵبژاردبێت که بووبێتن به کاربه‌ده‌ست له خۆیان، فه‌رزه له سه‌ریان حه‌تمه‌ن ئه‌بێت جێ به جێی بکه‌ن.
- تاغووتمان ناسی له جه‌نابت و ئه‌مسالی جه‌نابت، به‌ڵام چۆن کوفر بکه‌ین به تاغووت؟
-
تاغووتمان ناسی له جه‌نابت و ئه‌مسالی جه‌نابت، به‌ڵام چۆن کوفر بکه‌ین به تاغووت؟ ئایا ته‌کفیرکردنی کافییه یان مه‌رجه‌کانی چییه؟
شێخ موحه‌مه‌دی کوڕی عه‌بدولوه‌ههاب (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: «بهوهی که ته‌به‌ڕڕایان لێ بکه‌یت و رقت لێیان بێت و به بچووک و که‌م و بێ نه‌رخ دایان بنێیت»، بهوهی که شوێنی نه‌که‌ویت؛ خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: «فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» [البقرة: 256]؛ «جا ئه‌وه‌ی باوه‌ڕی نه‌بێت به تاغووت و باوه‌ڕی دامه‌زراو بهێنێت به خوا، بێگومان ئه‌و که‌سه ده‌ستی گرتووه به به‌هێزترین هۆکاری رزگارییه‌وه، شوێن دامه‌زراوترین بیروباوه‌ڕ که‌وتووه، که هیچ پسان و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یه‌کی بۆ نییه‌و هه‌میشه پته‌و و دامه‌زراوه، خوای گه‌وره‌ش بیسه‌رو زانایه».
شوێن کافر نه‌که‌وین واته شوێن دید و ته‌سه‌وورات و بۆچوون و ئۆلووهیه‌ت و ربووبییه‌ته‌که‌ی و هه‌ر سیفه‌تێک که بۆ خۆیی داناوههو دیاری کردووه نه‌که‌وین. پێشتریش روونمان کرده‌وه که تاغووت بریتییه له شه‌یتان، بت، ئه‌و که‌سه‌ی خۆی له جیاتی خوای گه‌وره داده‌نێت و ده‌یپه‌رستن، ئه‌و که‌سه‌ی ده‌یپه‌رستێت و په‌رستشه‌کانی بۆ بڕیار ده‌دات و ئه‌و که‌سه‌ی که حوکم به شتێک ده‌کات که خوا نه‌یناردۆته خواره‌وه‌‌و خۆی ته‌شریعی کردووه یان داوه‌ری و یه‌کلایی کردنه‌وه‌ی کێشه‌کانی خه‌ڵکی به غه‌یری شه‌ریعه‌تی خوای گه‌وره کردووه، ئه‌مانه تاغووتن. جا چۆن ته‌کفیریان ده‌که‌ین و چۆن کوفر به تاغووت ده‌که‌ین؟:
یه‌که‌م شت ئه‌وه‌یه که باوه‌ڕمان پێیان نابێت، ئه‌وانه له‌سه‌ر حه‌ق نین؛ شه‌یتان و بت و ئه‌م خوا ده‌سکردانه‌و ئه‌م حاکمه‌ی به غه‌یری دینی خوا حوکم ده‌کات و ئه‌م قازییه‌ی که داوه‌ری به یاساکه ده‌کات، ناچینه لایان. به‌ڵام خه‌ڵک ئێستا زۆر ئاسان کاری تیا ده‌کات! تۆ بچیته لای قازییه‌کی پارتی و یه‌کیه‌تی که حوکمت به یاسای کوردستانی بکات ئه‌وه پێی کافر ده‌بیت هه‌روه‌کو ئه‌و که‌سه بڕوا له میحرابێکدا بتێک دانێت روو بکاته بته‌که‌‌و بشڵێت: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» [الفاتحة: 5].
یان یه‌کێکی تر شێخی ته‌ریقه‌یه خۆی له‌و خه‌لکه کردووه به خوا، خۆ ئه‌و ناڵێت سه‌جده‌م بۆ ببه‌ن، به‌ڵام کابرا دێت و سه‌جده‌ی بۆ ده‌بات و قاچی ماچ ده‌کات و ئه‌ویش ناڵێت وا مه‌که! ئه‌ی عوبوودییه‌ت چیه ئه‌گه‌ر ئه‌مه نه‌بێت؟ یه‌عنی هه‌ر ئه‌وه‌یه رکووعه‌که بکات و ئینجا بڵێت: «سُبحان ربّي العظیم»؛ ئێ وا ئه‌و زیکره‌‌ی نه‌کرد به‌ڵام خودی چه‌مانه‌وه‌که عیباده‌ته‌که‌یه.
هه‌رچی که‌سێک که تاغووته واته خۆی له‌جیاتی خوای په‌روه‌ردگار داناوه یان له‌جیاتی خوا دایان ناوه به په‌رستن، به ته‌شریع، به ئه‌حکامی باران و رزق و رۆزی که پێی ده‌وترێت ربووبیه‌ت، یه‌عنی له ربووبیه‌ت و له ئۆلووهیه‌ت و له حاکمیه‌تا، هه‌رکه‌سێک یه‌کێکی که‌ی له‌جیاتی خوای گه‌وره دانابێت و قبووڵی بێت، ئه‌وه پێی کافر ده‌بێت. ئینجا واجیبی ئێمه چییه؟ ئه‌وه‌یه به کافری دابنێین، چونکه ئه‌و که‌سه کافره که خۆی له جیاتی خوای گه‌وره داناوه. جا فیرعه‌ون نموونه‌ی ئه‌مه‌شه: «وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي» [القصص: 38]؛ «فیرعه‌ون سه‌ركه‌شانه وتی: ئه‌ی خه‌ڵكینه من كه‌سی تر شک نابه‌م كه شایسته بێت بهوهی خواتان بێت جگه له خۆم!»، یان: «فَقَالَ أَنَا رَبُّكُمُ الْأَعْلَى» [النازعات: 24]؛ «من په‌روه‌ردگاری هه‌ره به‌رزو بڵندی ئێوه‌م!!». خۆ ئه‌و ده‌یزانی که که‌ون و جیهان و گه‌ردوونی دروست نه‌کردووه، به‌س یاسای دروست کردووه، یه‌عنی من من گه‌وره‌ی ئێوه‌م، ئه‌و گه‌وره‌یه‌م که ئێوه ملکه‌چی بۆ ده‌ر ده‌بڕن، من ئه‌و که‌سه‌م که قانوون داده‌نێم و ئێوه قانوونه‌کانیی ته‌نفیز ده‌که‌ن و ته‌عزیمی ده‌که‌ن، ئه‌گینا خۆ من بارانتان بۆ نابارێنم! خۆ فیرعه‌ون ده‌یزانی بارانیان بۆ نابارانێت؛ جا ره‌بب و ئیلاهه‌که هه‌ر دووکی وهک که ئه‌مانه (باران بارین و ...) ده‌گرێته‌وه مه‌جالی ته‌شریعه‌که‌ش ده‌گرێته‌وه.
هه‌ر وه‌ها ئه‌رکی سه‌رشانمانه بیانناسین که کافرن، بیانناسێنین که کافرن. نه‌ک وه‌کو کابرای کۆمه‌ڵ که رۆژنامه‌وانێک ره‌خنه‌ی له نه‌خۆشخانه‌ی به‌خشین گرتبوو به کۆمه‌ڵ را ئه‌که‌ن بۆ لای یه‌کیه‌تی و شکاتی لێ ده‌که‌ن! ئێ ئه‌مه کوفر به تاغووت کردنه؟! ئائه‌مه شوێن که‌وتنی تاغووته که تۆ بڕۆیت شکات له رۆژنامه‌وانێک بکه‌یت که وتوویه‌تی وه‌ڵا پاره‌ی به‌خشین هه‌مووی بۆ فه‌قیرو هه‌ژاران ناچێت. مه‌کته‌بی ئه‌میرو ده‌زگای به‌خشین و نازانم کێی تر هه‌مووی رای کردووهو ده‌عوایه‌کی له سه‌ر تۆمار کردووه! ئێ کاکه کوفر به تاغووت چۆن وا ده‌کرێت؟! تۆ کوفرت به تاغووت کردووه یان له‌گه‌ڵ تاغوووتی و سه‌نگه‌ری ئه‌وت گرتووه؟ ئه‌ی بۆ ناڵێیت وهره بۆ لای مه‌لا مه‌حموودی ئازادی که پیاوێکی به‌ڕێزی قیاده‌ی کۆمه‌ڵه‌و هه‌موومان و منیش ملکه‌چم برا بۆ هه‌رچی قه‌راره که مه‌لا مه‌حموود به پێی شه‌رع بیدات.
که‌واته کوفر به تاغووت ئه‌مانه‌یه که باسمان کرد؛ یه‌عنی ناکرێت تۆ بڵێیت وه‌ڵا پارتی و یه‌کیه‌تی کافرن به‌س ئه‌ندامی حیزبه‌که‌ش بیت و یارمه‌تیده‌ریان بیت، ته‌ئیدیان بکه‌یت له خاک فرۆشتن، له خوێن فرۆشتن، له زوڵم کردن. ئه‌مه کوفر به تاغووت نییه‌و پێشی ناکرێت.
جا که‌واته کوفر به تاغووت ئاوایه که ده‌رباره‌ی شه‌یتان شوێنی نه‌که‌وین، ده‌رباره‌ی بت نه‌یپه‌رستین جا بتی فه‌لسه‌فه‌یه، بتی سه‌نه‌مه، به‌ردو داره تاشراوه یان هه‌ر چی شت بێت له‌و بابه‌تانه یان هه‌واو هه‌وه‌سی خۆمانه شوێنی نه‌که‌وین. ئینجا یه‌کێک خۆی کردووه به خوا یه‌کێکی که دایانناوه به خواو عیباده‌ته‌کان له‌ناو خه‌ڵکدا بڵاو ده‌که‌نه‌وه که بۆیان بکه‌ن ئه‌بێت ئه‌مانه به کوفر بزانین. کابرا ئاڵای پارتی داناوه‌و سه‌جده ده‌بات، ئاڵای یه‌کیه‌تی داناوه‌و سه‌جده ده‌بات، یان بۆ ئاڵای، ئه‌مانه‌ی که سه‌جده‌که‌یان بردووه هه‌موویان کافرن؛ ئه‌وانه‌ی که بینیمان له ره‌سمه‌کاندا که من نایانناسم و تۆ ئه‌یناسیت، من ئه‌یناسم و تۆ نایناست، فڵانی کوڕی فڵانه، ئه‌مه کافره‌و پێویسته به عه‌له‌نیش تۆبه‌که بکات ئه‌گینا ژنیشی لێ ماره ناکرێت.
- چۆن کوفر به تاغووت بکه‌م؟
-
چۆن کوفر به تاغووت بکه‌م؟ بڕۆمه به‌رانبه‌ریان و پێیان بڵێم ئێوه تاغووتن یان له دڵی خۆمه‌وه بیانناسێنم که تاغووتن و خۆشم ناون و به دوایان ناکه‌وم؟
خوای په‌روه‌ردگار که ده‌فه‌رموێت: فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» [البقرة: 256]، موعاده‌له‌یه‌ک باس ده‌کات که یه‌ک زائید یه‌ک ده‌کاته ئه‌م دووه؛ چونکه ده‌فه‌رموێ: «فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ» له‌گه‌ڵ «وَيُؤْمِن بِاللّهِ» ئه‌مه دوان، نه‌تیجه‌که: «فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا»؛ ئه‌و که‌سه که ئه‌و دوو مه‌جه‌ی هێنایه جێ ئه‌وه ده‌ستی به دینی خوای گه‌وره‌وه گرتووه‌و حه‌تمه‌ن ده‌ستی لێ به‌ر نابێت، به‌و شه‌رته‌ی کوفرانی به تاغووت کردووهو ئیمانی به خوای په‌روه‌ردگار هێناوه، یه‌عنی وتوێتی: «لَا إِلهَ» ئینجا وتوێتی: « إلّا اللّه». جا وهک پێشتریش ئاماژه‌مان به وشهی تاغووت دا، واتاکه‌ی ئه‌وه‌یه که یه‌عنی پڕه له توغیان.
پاشان تاغووت خۆی چییه؟ ئه‌مه‌شمان له که‌لامی زانایانی وهک ئیبنولقه‌ییم و موحه‌ممه‌دی کوڕی عه‌بدولوه‌ههابه‌وه باس کرد که بریتییه له پێنج شتی سه‌ره‌کی: بت و شه‌یتان و ئه‌و که‌سه‌ی که خۆی به خوا داناوه و ئه‌یپه‌رستن، ئه‌و که‌سه‌سش که غه‌یری خوا ده‌په‌رستێت و ئه‌وه‌ش که حوکم به غه‌یری دینی خوا ده‌کات. جا له وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌دا زۆرتر له‌سه‌ر نموونه‌ی چواره‌م باس ده‌که‌ین. له‌مه‌یاندا شه‌رت نییه په‌رستراوه‌که خۆی تاغووت بێت؛ بۆ نموونه خه‌ڵکێک مه‌لائیکه‌ت ده‌په‌رستن یان خه‌ڵکێک سه‌یدنا عیسا ده‌په‌رستن، ده‌ی خۆ سه‌یدنا عیساو مه‌لائیکه‌ته به‌ڕێزه‌کان خۆیان عیلاقه‌یان به‌سه‌ر ئه‌و توغیانه‌وه نییه، به‌سه‌ر ئه‌م عوبوودییه‌ته‌وه نییه، ئه‌وه نییه خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: «وَإِذْ قَالَ اللّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَهَيْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ» [المائدة: 116]؛ «کاتێکیش خوای گه‌وره (له قیامه‌تدا) ده‌فه‌رموێ: ئه‌ی عیسای کوڕی مه‌ریه‌م، ئایا ئه‌وه تۆ به خه‌ڵکیت وتووه: منیش و دایکیشم به دوو خوا دابنێن له خوار خوای په‌روه‌ردگاره‌وه؟ عیسا له وه‌ڵامدا ده‌ڵێت: پاکی و بێگه‌ردی و بێ هاوه‌ڵی شایسته‌ی تۆیه، بۆم نییه من شتێک بڵێم بۆ خۆم که مافی من نه‌بێت (چۆن حه‌ق به خۆم ده‌ده‌م شتی وا بێت به زارمدا؟!». له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌مانه ده‌بنه‌وه به تاغووت که په‌رستوویانه.
نموونه‌ی پێنجه‌میش وه‌کو ئیمامی ئیبنولقه‌ییم (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: تاغووتی هه‌موو قه‌ومێک ئه‌وانه‌یه که ده‌چنه‌وه بۆ لای داوه‌رییه‌که‌یان ده‌کات و کێشه‌کانیان یه‌کلایی ده‌کاته‌وه به شه‌ریعه‌تێک غه‌یری شه‌ریعه‌تی خوای گه‌وره. وه‌کوو ئه‌و قانوونانه‌ی که له دادگاکانی کوردستاندا حوکمی پێ ده‌کرێت و یاسا یه‌کلایی ده‌کاته‌وه. ئه‌م نموونه‌یه ئه‌و حاکمانه ده‌گرێته‌وه که حوکم به دینی خوا ناکه‌ن و ده‌ستوور و قانوونیان دژ به شه‌ریعه‌تی خوایه‌و ئه‌وانه‌ش کافر ده‌بن که داوه‌ری و حوکمه‌که ببه‌نه لایان.
ئه‌مه تاغووته‌که‌یه‌و ناسیمان، به‌ڵام چۆن ته‌کفیری ئه‌م تاغووته بکه‌ین و چۆن کوفرانه به تاغووت بکه‌ین؟ پێش هه‌موو شتێک بهوهی که باوه‌ڕمان پێی نه‌بێت، شوێنی نه‌که‌وین، ته‌علیماتی وه‌رنه‌گرین، دیفاعی لێ نه‌که‌ین؛ ئه‌مه‌یه کوفران به تاغووت. که‌واته ئه‌و پێنج شته‌ی که باسمان کرد و ناسیومانه، ده‌بێت بڕیار بده‌ین که شوێنی ناکه‌وین و خۆشمان ناوێت و موناسه‌ڕه‌ی ناکه‌ین و ته‌علیماتی وه‌رناگرین و جێبه‌جێی ناکه‌ین و هه‌روه‌ها به هیچ جۆرێک پشتیوانییه‌کی لێ ناکه‌ین و ته‌کفیریشی ده‌که‌ین و به کافریشی دا ده‌نێین؛ ئه‌مه‌یه که ده‌یکه‌ین.
پاشان مه‌رج نییه بڕۆی به‌رانبه‌ریان و بڵێیت: خه‌ڵکینه ئه‌وه من به کافرم دانان، ئه‌رێ تاغووت ئه‌وه تۆم به کافر دانا! چونکه بۆ نموونه ئه‌مه له وڵاتێک وه‌کو میانمار که کوردستانیش چۆته ریزی میانماره‌وه له چه‌وسانه‌وه‌ی ئه‌هلی ئیسلامدا ناکرێت، بۆیه ئیمانی خۆت له دڵی خۆتا هه‌بێت وهک موئمینی ئالی فیرعه‌ون: «وَقَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ» [الغافر: 28]؛ ئه‌و پیاوه‌ی که له سووره‌تی غافیردا خوای گه‌وره بۆمان باس ده‌کات و ده‌فه‌رموێت که ئیمانه‌که‌ی خۆی شاردۆ‌ته‌وه. ته‌واو، ئه‌مه‌ش کوفرانه به تاغووته.
پاشان زانایانی ئیسلام له‌سه‌ر ئه‌مه موتته‌فیق و هاوڕان که پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) که‌سێکی نه‌گرتووه که پێی بفه‌رموێ: وهره کوفرانه به تاغووت بکه! ئه‌مه بیدعه‌یه‌کی ئه‌م سه‌رده‌مه‌یه که هه‌ندێک له برا ئه‌شکه‌وتییه‌کانمان گرتوویانه‌ته به‌رو ئه‌ڵێن مه‌رجی ئه‌ساسی ئه‌مه‌یه که کوفر به تاغووت بکات به ئاشکرا! باشه خۆ موعاویه‌ی کوڕی حه‌که‌م هاته خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصلاة والسلام) و فه‌رمووی من ئازادکردنی کۆیله‌یه‌کم له‌سه‌ره، ئه‌م که‌نیزه‌که‌م هێناوه ئازادی بکه‌م، پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رمووی: موسوڵمانه؟ عه‌رزی کرد: به‌ڵێ، لێی بپرسه. فه‌رمووی: خوا له کوێیه؟ ئافره‌ته‌که ده‌ستی برد بۆ ئاسمان و ئاماژه‌ی به ئاسمان کرد و وتی: له ئاسمانه. دوایی پێغه‌مبه‌ی خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رمووی: من کێم؟ که‌نیزه‌که‌که وتی: جه‌نابت پێغه‌مبه‌ری خوایت. پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصلاة والسلام) فه‌رمووی: «أعتِقْها، فإنها مُؤمنةَ» [مسلم: 537]؛ «ئازادی که ئه‌مه موسوڵمانه». ده‌ی به چی موسوڵمانێتییه‌که‌ی روون بوویه‌وه؟ ئایا پێی فه‌رموو: کوفر به تاغووت بکه، مه‌رجه‌کانی ئیمان باس که؟! له‌به‌ر ئه‌وه عوله‌مای ئه‌هلی ئیسلام، هه‌موو سه‌حابه‌و عوله‌مای سه‌له‌ف له‌سه‌ر ئه‌وه کۆن کابرا که وتی «أشهَدُ أنْ لا إلهَ إلا اللهُ، وأشهَدُ أنَّ محمداً رسولُ اللهِ» یه‌عنی کوفرانی به تاغووتیش کردووه له زیمنی شایه‌تمانه‌که‌یدا. جا ئه‌گه‌ر تۆ دوایی به ته‌فسیل بۆی شه‌رح بکه‌یته‌وه ئه‌وه ده‌توانیت و ئیشکالی تێدا نییه بۆ ئه‌وه‌ی بزانێت چییه. ئه‌گینا له ئه‌ساسه‌وه که ئیمانه‌که‌ی به خوای گه‌وره هێنا، ئه‌وه واتاکه‌ی ئه‌مه‌یه که باوه‌ڕی به ئیبلیس نییه، باوه‌ڕی به خوای تر نییه، باوه‌ڕی به‌وه نییه که‌سێکی تر غه‌یری خوای گه‌وره بپه‌رستێت، باوه‌ڕی به‌وه نییه که‌سێک شه‌ریعه‌تێک جگه له شه‌ریعه‌تی خوای په‌روه‌ردگار وه‌ربگرێت؛ هه‌موو ئه‌مانه له زیمنی شایه‌تمانه‌که‌یایه‌تی. له‌به‌ر ئه‌وه مه‌رج نییه تۆ هه‌موو مه‌رجه‌کان بڵێیت و یه‌ک‌یه‌ک ناویان بهێنیت، نا، هه‌ر ئه‌وه‌نده کافییه شایه‌تمانه‌که بڵێت و داخیلی ئیسلامه‌که ده‌بێت و دوایی داواکراوه‌کانی تری شه‌ریعه‌ته‌که‌ی لێ داوا ده‌کرێت؛ واللّه تعالی أعلم.
- ئه‌گه‌ر زانایه‌ک عیلمی هه‌بێت که سه‌رکرده‌ی وڵات کافره‌و موڕته‌دده‌و هه‌ر به وه‌لی ئه‌مری بزانێت، به‌وه کافر ده‌بێت؟
-
ئه‌گه‌ر زانایه‌ک عیلمی هه‌بێت که سه‌رکرده‌ی وڵات کافره‌و موڕته‌دده‌و زاناکه یان هه‌ر که‌سێکی تر به وه‌لی ئه‌مری بزانێت، به‌وه کافر ده‌بێت که سه‌رکرده‌که‌ی به وه‌لی ئه‌مر زانیوه؟ به تایبه‌تی مه‌دخه‌لیه‌کان مه‌به‌ستمه.
خۆی دیاره که مه‌دخه‌لیه‌کانت مه‌به‌سته. برایانی به‌ڕێزم، عه‌زیزانی من مه‌دخه‌لیه‌کان و به‌تایبه‌ت سه‌رکرده‌که‌یان که پێی وایه مه‌سعوود بارزانی کافر نییه، ئه‌م ته‌ئویلی هه‌یه بۆی، ئه‌م به کافری نازانێت وه‌کو من و تۆ به کافری ده‌زانین؛ ئه‌و نه‌چۆته مه‌یدانی ته‌شریعه‌وه، ته‌ئویلاتێکی تری بۆ کردووه. هه‌رچه‌ند ئه‌م مه‌وزووعه زۆر رۆشنه، جا کوفری مه‌سعوود بارزانی بێت یان کوفری حاکمێکی تر بێت که حوکمی به دینی خوای گه‌وره نه‌کردووه‌و ته‌شریع و یاسای پێچه‌وانه‌ی شه‌ریعه‌تی خوای په‌روه‌ردگاری داڕشتووه‌و بڵاو کردۆتهوهو قه‌زاوه‌تی بردۆته لای قانوونی غه‌یره ئیسلامی؛ ئه‌مه پێی کافر ده‌بێت به هه‌ر سێ سیفه‌ته‌که. هه‌ر که‌سێک بێت، هه‌ر حاکمێک، هه‌ر قازییه‌ک، هه‌ر محامیه‌ک و هه‌ر موسوڵمانێکی تریش ئه‌مه بکات پێی کافر ده‌بێت.
بۆیه ئه‌م پیاوه ده‌بێت له خۆی بپرسینه‌وه که ته‌ئویلی بۆ ئه‌مه چییه؟ به‌ڵام من پێم وایه ته‌ئویلاتێکی بۆ کردووه. ئه‌م قه‌زیه‌یه هه‌روه‌کو قه‌زیه‌ی خه‌لقی قورئان وایه که عوله‌مای ئوممه‌تی ئیسلام و گه‌وره‌کان تێیدا راجوێ بوون که ئایا ئه‌و که‌سه‌ی بۆچوونی وایه کافره یان نا؟ ئه‌گه‌رچی جمهوور به کافریان زانیبوو. ئه‌مه‌ی ئه‌میش وایه.
- هۆکاری دروست بوونی تاغووته‌کان چییه؟
-
هۆکاری ئه‌وه‌یه که ئێمه دینه‌که‌مان به‌رداوه‌و ئاساییه که تاغووت دێته پێشه‌وه، وه‌کو میزه‌ڵانێک وایه که فووت تێ کردووه، لایه‌کی به ئه‌هلی ئیمان دابنێ وا لایه‌کی به تاغووت؛ لای ئه‌هلی ئیمان بگوشی تاغووت دێته پێش، تاغووت بگوشی ئه‌هلی ئیمان به‌رز ده‌بێته‌وه‌و موسوڵمان دێنه پێشه‌وه. ئه‌ی تاغووت بۆچی له کاتی حوکمی خیلافه‌تی ئیسلامیدا نه‌یتوانیووه سه‌ر ده‌ربێنێت؟ ئه‌ی بۆ له دوای ئیستیعمار ئه‌م هه‌موو تاغووته دروست بووه؟ بۆ له کوردستان ئه‌و هه‌موو تاغووت و ملهوڕو مولحیده هه‌یه؟ له‌به‌ر ئه‌وه‌یه که موسوڵمانان زه‌لیل و به‌زیون و وازیان له چه‌که‌که‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی هێنا و خه‌نجه‌ریشیان له پشتی دا بۆ ئه‌وه‌ی بکه‌وێت. نه‌تیجه‌که‌ی ئه‌وه‌شه که ئه‌یچێژین، هه‌موومان ئه‌ی چێژین، ته‌نانه‌ت منیش لێره که ئه‌یچێژم هه‌ر سه‌به‌به‌که‌ی ئه‌وه‌یه.
گه‌ڕانه‌وه‌ش بۆ ته‌وازوناتێکی عه‌سکه‌ری و سه‌ربازی که پێویسته له‌گه‌ڵ پارتی و یه‌کیه‌تی تاغووتا هه‌بێت فه‌رزی عه‌ینه‌و هه‌تاکوو ئه‌وه‌شمان نه‌بێت و موسوڵمانان به چه‌کداری ئه‌و پارسه‌نگییه دروست نه‌که‌نه‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و تاغووتانه، تاغووت هه‌ر زیاد ده‌کات. ته‌نها ئه‌مه رێگای چاره‌ی ئه‌وه‌یه که تۆ شه‌قت تێ هه‌ڵ نه‌ده‌ن و لێت نه‌ده‌ن و زه‌لیلت نه‌که‌ن. ئه‌م تاغووتانه خێڵه‌کی په‌روه‌رده بوون و ئه‌خلاقی عه‌شایرییان هه‌یه‌و هیچیان فڕیان به سه‌ر هیچه‌وه نه‌ماوه. جا ئه‌وه قیاده سیاسیه‌کانیان بێ‌ئه‌خلاق ده‌رچوون، ئه‌بێت جه‌للادی زیندانه‌کان و دژه‌تیرۆره‌کان چی ده‌ر چووبن؟ به خوا قه‌سه‌م لووی به‌راز له ده‌می ئه‌وان پاکتره، لووی به‌راز له ئه‌خلاقی ئه‌وان پاکتره، ئه‌وانه پیسن، گڵاون، نه‌جیسن، موڕته‌دد و مولحیدن، پێویسته کوردستانیان لێ پاک که‌ینه‌وه به‌ڵام خۆ ئه‌وه به کاری خه‌یاڵ پڵاو ناکرێت، به په‌روه‌رده بوونمان ده‌بێت له سه‌ر ئیسلامێکی راسته قینه، په‌روه‌رده‌بوونێکی سه‌رڕاستانه له‌گه‌ڵ خوای په‌روه‌ردگار. به بۆ خواسوڵحان و پارسه‌نگ بوونی ئه‌خلاق هه‌ڵگرتنی په‌یامی بانگه‌وازه‌ک،ه کۆمه‌ڵکارییه‌کی ئوممه‌تی، هه‌ستی مه‌سئوولییه‌تت بۆ گۆڕانکاری کۆمه‌ڵگه‌که، پشوودرێژی و خۆڕاگری.
جا ئوممه‌تێک ئه‌وه حاڵی بێت، وا داڕمابێت که له دارستانێکدا بژی، له جه‌نگه‌ڵستانێکدا، چۆن تاغووت دروست نابێت تێیدا؟! تۆ سه‌یری ئه‌م هه‌موو جڕو جانه‌وه‌ره ناکه‌یت، تۆخوا ئه‌وه‌ی که ئه‌قڵی پێ بشکێت هه‌ر ته‌نها ئه‌قڵی پێ بشکێت هه‌ست به‌وه ناکات چی رووی دا له‌م ئینتخاباتانه‌دا؟ ئه‌م هه‌موو جڕو جانه‌وه‌رانه، ئه‌م هه‌موو درۆزنه، ئه‌م هه‌موو خیانه‌تکاره، ئه‌م هه‌موو فش و فیشاڵه، ئه‌م هه‌موو چاوبه‌سته، ئه‌م هه‌موو زاڵم و سته‌مکاره هاتوونه‌ته پێشه‌وه؛ ده‌ی چاوه‌ڕێی تاغووته‌کان زۆر نه‌بن؟ تاغووت هه‌تاکو دێت زیاتر ده‌بێت مادام که گۆڕانکاری روو نه‌دات.
- مه‌دخه‌لییه‌کان ده‌رباره‌ی حاکمانی کوردستان که حوکم به شه‌ریعه‌تی خوا ناکه‌ن ده‌ڵێن کوفری ئه‌مان «کُفرٌ دونَ کُفرٍ»ه
-
برایه‌کی به‌ڕێز پرسیاری کردووهو زۆر جاریش ئه‌و پرسیاره ده‌کرێته‌وه، به‌تایبه‌تی له‌لایه‌ن ئه‌و که‌سانه‌ی که له‌گه‌ڵ مه‌دخه‌لیه‌کاندا ده‌که‌ونه موناقه‌شه‌وه که مه‌دخه‌لیه‌کان ده‌رباره‌ی حاکمانی کوردستان که حوکم به شه‌ریعه‌تی خوا ناکه‌ن ده‌ڵێن کوفری ئه‌مان «کُفرٌ دونَ کُفرٍ»ه، واته کوفری بچووکه‌و پێی ناچنه ده‌ره‌وه له دین؛ رای ئێوه چییه؟
کاتێک که باس له کوفری تاغووت ده‌که‌ین واته ئه‌و کاربه‌ده‌ستانه‌ی که حوکم به شه‌ریعه‌تی خوای په‌روه‌ردگار ناکه‌ن، یه‌کێک له‌وانه لێی راست ده‌بێته‌وه‌و ده‌ڵێت کاکه تۆ چووزانیت، ئیبنو عه‌بباس ده‌فه‌رموێت: ئه‌وه «کُفرٌ دونَ کفرٍ»ه، واته ئه‌وه کوفری بچووکه. جا ئه‌م بابه‌ته به ته‌ئکید زۆر ئه‌خایێنێت و هه‌ر ده‌بێت به زنجیره ده‌رسێکی موفه‌سه‌ل جوابی بده‌ینه‌وه به حه‌ول و قووه‌تی خوای په‌روه‌ردگار و درێغیشی لێ ناکه‌ین؛ به‌ڵام لێه‌ره‌دا چه‌ند مولاحه‌زه‌یه‌ک هه‌یه پێویسته بیخه‌مه روو که زۆر گرینگه:
خاڵی یه‌که‌م ئه‌وه‌یه که تۆ له سه‌ره‌تاوه له مێشکت بچه‌سپێت هه‌موو ئه‌و عوله‌مای ئوممه‌ته له یاوه‌رانه‌وه بۆ تابێعین بۆ زانا به‌ڕێزه‌کانی تری ئه‌م ئوممه‌ته، بۆ ئیبنوته‌یمییه، بۆ ئیبنولقه‌یم، بۆ ئیبنو که‌سیر هه‌تا ئه‌م سه‌رده‌مه، هه‌تا دهگات به موحه‌ممه‌دی کۆڕی ئیبراهیم موفتی پێشوو هه‌تا دهگات به ئیبنو باز و ئیبنو عو‌سه‌یمین و ئه‌حمه‌د شاکر، به‌و به‌ڕێزانه هه‌موویان، هه‌موو ئه‌مانه فه‌رموویانه که ئه‌گه‌ر له واقیعه‌یه‌کدا شته‌که رووی دا، ئه‌گه‌ر له حاڵه‌تێکدا رووی دا، بۆ نموونه ئه‌میرێکمان هه‌یه، خه‌لیفه‌یه‌کمان هه‌یه، وه‌لی ئه‌مرێکمان هه‌یه موسوڵمانه‌و غه‌نیمه‌تمان که‌وتۆته به‌ر ده‌ست و له زیمنی ئه‌م غه‌نیمه‌ته‌دا شتێکی زێڕینی تێدایه که زۆر به‌قیمه‌ته، زۆر جه‌وهه‌رییه، که‌چی هه‌ڵیگرتووه بۆ خۆی له کاتێکدا مافی هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌یه که به‌شدار بوون له جیهاده‌که‌دا و پێویسته ئه‌وه‌ش وه‌کو غه‌نیمه‌ت دابه‌ش بکات به‌ڵام ئه‌م ره‌ئیسه‌مان ته‌وزیعی ناکات و هه‌ڵیئه‌گرێت بۆ خۆی، ئه‌مه «کفرٌ دون کوفرٍ»ه؛ واته مادام له یه‌ک حادیسه‌دایه که هه‌واو هه‌وه‌سی خۆی ده‌خاته پێش شه‌ریعه‌ته‌که‌وه، ئه‌وه کوفری بچووکه‌و له دین نایکاته ده‌ره‌وه. ئه‌مه یه‌که‌م ءش/ که پێویسته له ناخی هه‌مووتانيا بچه‌سپێت؛ «کفرٌ دونَ کفرٍ» له یه‌ک حاڵه‌تدایه که نه‌یکردووه به قانوون.
ئه‌م تاغووت و ملهوڕانه بۆ نموونه قانوونێکیان ده‌رکردووه به ناوی دژه تیرۆر، هه‌موو دژایه‌تی دینی خوای په‌روه‌ردگار ده‌کات. پاشان ئه‌و قانوونانه‌ی تر که ده‌ریانکردووه له په‌رله‌مانی کوردستاندا، له رۆژی یه‌که‌مه‌وه تا ئێستا موتابه‌عه‌ی هه‌مووی بکه، ده‌بینی له سه‌دا نه‌ود و هه‌شتی زیاتر موخالیف به شه‌ریعه‌تی ئیسلامه! ئه‌وه‌ی ده‌رباره‌ی ئیقتیساده، ده‌رباره‌ی بانکه، ده‌رباره‌ی کشتوکاڵه، ده‌رباره‌ی سه‌ناعه‌یه، ده‌رباره‌ی بازرگانییه، کاروباری سه‌رباززییه، شت کڕینه، سیلاح کڕینه، ئیتتیفاقیاتی ده‌ره‌وه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌م تاغووت بۆ ئه‌و تاغووت، له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا، له‌گه‌ڵ ئه‌وروپا، ئیتتیفاقاتی له‌گه‌ڵ سوڵته‌ی مه‌رکه‌زی، کوشتنی موسوڵمانان، زیندان کردنی موسوڵمانان، هه‌بوونی ته‌عزیب و سزا، سووکایه‌تی به قورئان کردن له زیندانه‌کانداو له ده‌ره‌وه، هه‌رچی که کردوویانه به ته‌علیمات و قانوونه‌وه، هه‌مووی کوفری به‌واحه‌و.
بۆیه به رووی مه‌دخه‌لیه‌کاندا راست ببنه‌وه‌و بڵێن ئاده‌ی بۆمان بسه‌لمێنه که ئه‌گه‌ر که‌سێک قانوونی موخالیف به ئیسلامی ده‌رکردبێت ئه‌وه کاره‌که‌ی «کفرٌ دونَ کفرٍ»ه!
خاڵی دووه‌م که ئه‌گه‌ڕێینه‌وه سه‌ر ئه‌وه‌ی که ده‌ڵێین ئه‌م وشهی «کفرٌ دونَ کفرٍ»ه با جارێک بزانین ئایا ئه‌م ریوایه‌ته بۆ خۆی چه‌ند راسته‌و ئایا ئه‌مه راسته که ریوایه‌تی ئیبنو عه‌بباسه؟ ئێوه ئه‌م هه‌موو ئایه‌ت و فه‌رمووده‌تان ره‌د کردووه له‌سه‌ر عه‌قیده‌و له‌سه‌ر ته‌وحیدی حاکمیه‌ت و له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات و حوکم، ئایا ئه‌مه راسته ئه‌م سه‌نه‌ده؟ لێره‌دا زۆر به کورتی ده‌ڵێین که ئیبنو ئه‌بی حاته‌م و حاکم له موسته‌دره‌کی خۆیداو هه‌روه‌ها به‌یهه‌قی له سونه‌ندا و مه‌روه‌زی له کتێبی «تعظيم قدر الصلاة » و ئیبنو عه‌بدیلبه‌ڕ له کتێبی ته‌مهیددا و ئه‌مانه هه‌موویان ریوایه‌تیان کردووه به سه‌نه‌د و ده‌ڕواته‌وه بۆ یه‌کێک ناوی هیشامی کۆڕی حوجه‌یره‌و ئه‌و له تاووسه‌وه ریوایه‌تی کردووهو تاووسیش که له تابیعینه له ئیبنو عه‌بباسه‌وه ریوایه‌تی کردووه که ئه‌و ده‌رباره‌ی فه‌رمایشته‌که‌ی خوای په‌روه‌ردگار که ده‌فه‌رموێ: «وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ» [المائدة: 44]؛ «جا ئه‌وه‌ی حوکم و داوه‌ری به‌و به‌رنامه‌یه نه‌کات که خوا دایبه‌زاندووه، ئائه‌وانه بێ باوه‌ڕن»، فه‌رموویه‌تی: «لَيْسَ بِكُفْرٍ يَنْقُلُ عَنِ الْمِلَّةِ وَلَكِنَّهُ كَفْرٌ دُونَ كُفْرٍ» [ابن عبد البر، التمهيد: 17/166؛ البیهقي، السنن الكبرى: 20899]؛ «ئه‌مه کوفرێک نییه خاوه‌نه‌که‌ی له دین بباته ده‌ره‌وه، کوفری بچووکه». ئه‌مه ریوایه‌ته‌که‌یه، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی ده‌رباره‌ی سه‌نه‌ده‌که قسه‌یان کردووه، ده‌رباره‌ی هیشامی کوڕی حوجه‌یره، ئیمامانی به‌ڕێزی موحه‌ققیقی وه‌کوو ئیمامی ئه‌حمه‌د و ئیمامی یه‌حیای کۆڕی مه‌عین و ئه‌مانه فه‌رموویانه: «ضعیفٌ جدّاً» [ابنُ أبي حاتم، الجرح والتعديل:9/54؛ ابن عدي، الكامل في ضعفاء الرجال : 8/814]؛ «ئێجگار زه‌عیف و لاوازه».
پاشان عیلمی حه‌دیس (فه‌رمووده‌وانی) پێنج کۆڵه‌که‌ی سه‌ره‌کییه، پێنج عیلمی سه‌ره‌کیه که یه‌کێک له‌وانه پێی ده‌وترێت «علل»؛ عیلمی عیله‌ل یه‌عنی زانین و دۆزینه‌وه‌ی لاسه‌نگییه‌که که بووه به سه‌به‌بی ئه‌وه که حه‌دیسه‌که زه‌عیف بکرێت. ئه‌و ئیمامه به‌ڕێزانه‌ی له‌مه‌یان کۆڵیوه‌ته‌وه گه‌یشتوونه‌ته نه‌تیجه‌ی ئه‌وه که وشهی «کُفرٌ دونَ کفرٍ»ه‌که قسه‌ی تاووس خۆیه‌تی، هی ئیبنو عه‌بباس نییه. به‌ڵام ده‌بینیت یه‌کێکی وه‌کوو عه‌لی کوڕی عه‌بدولحه‌میدی حه‌له‌بی کتێبێکی داناوه به ناوی «القول المأمون» که له‌سه‌ر ئه‌م فه‌رمووده‌یه که گوایه فه‌رمووده‌که راسته‌و سه‌حیحه‌و ئه‌مه «کفرٌ دونَ کفرٍ»ه‌و ئیتر به‌م شێوه‌یه له‌سه‌ری رۆیشتووه. به‌ڵام به‌ته‌ئکید ئه‌وه هه‌روه‌کو باسی ده‌که‌ینه‌وه به حه‌ول و قووه‌تی خوای گه‌وره‌و دوایی دێینه سه‌ر سه‌نه‌ده‌که‌ی و زۆر به ته‌فسیل باس له سه‌نه‌ده‌که ده‌که‌ینه‌وه، وا نییه.
خاڵی سێیه‌م ئه‌وه‌یه که پێیان ده‌ڵێنه‌وه: باشه ئه‌گه‌ر قه‌ولی سه‌حابییه‌ک خیلافی قه‌ولی سه‌حابییه‌کی تر بوو خۆ ئێمه ناتوانین ته‌رجیح به ده‌لیله‌که بده‌ین؟ ئه‌ڵێین به‌ڵێ چونکه حه‌ق له یه‌کێک له‌و دوو بۆچوونه‌دایه‌و و ده‌بێت ته‌ماشای ئه‌و دوو بۆچوونه بکه‌ین و ناشێت بۆچوونی سێیه‌م دابمه‌زرێنین. بۆ نموونه ئه‌گه‌ر ئیبنو مه‌سعوود و ئیبنو عه‌بباس دوو بۆچوونی جیاوازیان له‌م قه‌زیه‌دا هه‌بوو، ناشێت یه‌کێک له تابیعین و پێشه‌وایه‌کی دین یا یه‌کێک له‌م سه‌رده‌مه‌دا بڵێت وه‌ڵا من بۆچوونی سێه‌مم ئه‌مه‌یه! چونکه ره‌ئی و بۆچوونی نوێ له دوای ره‌ئی و بۆجوونی سه‌حابیه‌کانه‌وه دروست ناکرێت. یه‌عنی ئه‌گه‌ر ئه‌وان له بابه‌تێکدا یه‌ک یان دوو بۆچوونیان هه‌بوو، ناکرێت زانایه‌کی پاش ئه‌وان بێت و له‌و بابه‌ته‌دا بۆچوونێکی نوێ دابمه‌زرێنێت. بۆیه ئه‌ڵێین له‌و بابه‌ته‌دا حه‌ق یان له‌لای ئیبنو مه‌سعووده یان له‌لای ئیبنو عه‌بباسه؛ ده‌بێت توێژینه‌وه له‌سه‌ر ئه‌مه‌یان بکرێت.
ئه‌وانه‌ی که توێژینه‌وه‌کانیان کردووه ده‌رباره‌ی ئیختلافاتی سه‌حابه گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و حه‌لانه؛ بۆ نموونه سه‌یدنا ئه‌بووبه‌کر (ره‌زاو ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) له مه‌سئه‌له‌ی شه‌ڕی ریدده‌یا راو بۆچوونی یاوه‌رانی تری هه‌موو ره‌د کرده‌وه‌و ره‌ئی و بۆچوونی خۆی پێ په‌سه‌ند بوو، له‌وانه بۆچوونی عومه‌ری کۆڕی خه‌تتاب (خوا لێی رازی بێت) که ئه‌بووبه‌کر فه‌رمووی به خوا قه‌سه‌م جیهادیان له‌گه‌ڵ ده‌که‌م به سه‌به‌بی له‌ته گوریسێک که ئه‌ژنۆی وشترێکیان پێ به‌ستۆته‌وه‌و زه‌کاته‌و له زه‌مانی پێغه‌مبه‌ری خوادا (علیه الصّلاة والسّلام) داویانه‌و ئێستا نایده‌نه من. یان عومه‌ری کوڕی خه‌تتاب (ره‌زاو ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) راو بۆچوونی جیاوازی یاوه‌رانی ده‌رباره‌ی ته‌کبیرکردن له نوێژی جه‌نازه‌دا به‌وه کرده یه‌ک که فه‌رمووی چواره. یان عائیشه (خوا لێی رازی بێت) که بیستی ئه‌بوهوڕه‌یڕه (خوا لێی رازی بێت) فه‌رموویه‌تی ئه‌گه‌ر ئافره‌ت به به‌رده‌م نوێژخوێندنا تێپه‌ڕێت نوێژه‌که‌ی به‌تاڵ ده‌بێته‌وه، فه‌رمووی: خۆ پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) نوێژی ده‌کرد و منیش له به‌رده‌میا راکشابووم له‌نێوان ئه‌و و قیبله‌دا؛ ئه‌مه‌ش هه‌ر ئیختلافاتی سه‌حابه‌یه. هه‌روه‌ها ده‌بینین به‌رپه‌رچی ئیبنوعومه‌ری دایه‌وه (خوا لێی رازی بێت) که بیستی ئه‌و ده‌فه‌رموێت مردوو به شیوه‌ن و گریانی که‌س و کاره‌که‌ی سزا ده‌درێت، فه‌رمووی: ئه‌بووعه‌بدوڕڕه‌حمان (واته ئیبنو عومه‌ر) لێی تێک چووه یان بیری نه‌ماوه که وا نییه. ئه‌مه‌ش هه‌ر راجوییی سه‌حابه‌یه. هه‌روه‌ها ئیبنو مه‌سعوود (خوا لێی رازی بێت) فه‌توای دابوو که هه‌ر که‌س مردوویه‌ک بشوات پێویسته دوایی غوسڵی خۆی ده‌ر کاته‌وه، هه‌ر که‌سیش ده‌ستی لێ بدات ده‌بێت ده‌ستنوێژ بگرێته‌وه. دایکه عائیشه زۆر تووڕه بوو (خوا لێی رازی بێت)، هاواری له خه‌ڵکه‌که کرد و فه‌رمووی ئه‌رێ هۆ خه‌ڵکینه مردووه‌کانتان به پیس حیساب ئه‌که‌ن؟! هه‌روه‌ها ئیختلافاتێکی تر که له نێوانی سه‌حابییه به‌ڕێزه‌کاندا روویان داوه.
جا ئه‌مه‌ش ئیختلاف و راجوێییه‌که له نێوان ئه‌م سه‌حابییه به‌ڕێزانه‌دا له سه‌ر مه‌سئه‌له‌ی «کفرٌ دون کفرٍ»؛ ئه‌مه له نێوان ئیبنو مه‌سعوود و ئیبنو عه‌بباسدا رووی داوه‌و ده‌بێت به سه‌نه‌ده‌کانیشیدا بڕۆینه‌وه. کورته‌ی نه‌تیجه‌که‌ش ئه‌وه‌یه که بۆچوونه‌که‌ی ئیبنو عه‌بباس ره‌د ده‌کرێته‌وه‌و قه‌ولی ئیبنو مه‌سعوود ته‌رجیح پێ ده‌درێت، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌لیله‌کانی قورئان و سوننه‌ت له پشتنی و سیره‌و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خواش (علیه الصّلاة والسّلام) زیاتر له پشتین.
که وا بوو ئه‌م برا به‌ڕێزانه پێویسته ئه‌وه بزانن که مه‌سئه‌له‌ی «کوفرٌ دون کوفرٍ» ئه‌م حاکمانه که به غه‌یری دینی خوا حوکم ده‌که‌ن ناگرێته‌وه به هیچ شێوه‌یه‌ک، چونکه ئه‌مانه هه‌موویان حوکمی خوای په‌روه‌ردگاریان لا داوه‌و حوکمی خۆیان هێناوه که پێیان په‌سه‌ند بووه، ته‌شریعێکی تریان کردووه پاشان حوکمیان به‌م حوکمه‌ی خۆیان کردووه. ئه‌م سێ ره‌فتاره هه‌رسێکیان مایه‌ی کافربوونن؛ هه‌رکه‌سێک شه‌ریعه‌تی خوای گه‌وره‌ی خستبێته که‌ناره‌وه‌و ته‌نفیزی نه‌کات کافره.
پاشان شه‌رتیش نییه ئێستا بڵێین هه‌ر مه‌سعوود بارزانی ده‌گرێته‌وه؛ ره‌ئیس عه‌شره‌تێکیش هه‌ر وایه‌و هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ش ده‌گرێته‌وه که به هه‌ر شێوه‌یه‌ک داوه‌ری ده‌که‌ن.
جا ئه‌وه‌ی به شه‌ریعه‌تی خوا حوکم ناکات:
یه‌که‌م: حوکمی خوای گه‌وره‌ی لا داوه.
دووه‌م: حوکمێکی داڕشتووه.
سێیه‌م: ئه‌م حوکمه‌ی به‌سه‌ر خه‌ڵکدا چه‌سپاندووه، حوکمی کوفرینی چه‌سپاندووه.
که‌وابوو ئه‌و که‌سه‌ی که ده‌ڵێت حوکمی تاغووتانی کوردستان ئه‌وه‌یه که «کفر دون کفر»ه، سه‌رۆک وه‌لی ئه‌مره‌و موسوڵمانه ئه‌وه زۆرزۆر به هه‌ڵه‌دا چووه‌و ئاگای له حوکمه شه‌رعییه‌کان نییه؛ چونکه هه‌رکه‌سێک ئه‌و هه‌موو یاسایانه موخالیف به شه‌ریعه‌تی ئیسلام بنووسێت و پیاده‌یان بکات و ته‌تبیقی بکات و به زۆر بیسه‌لمێنێت به سه‌ر خه‌ڵکدا پێی کافر ده‌بێت و کوفره‌که‌شی موتڵه‌قه‌و له ئوممه‌ت و دینه‌که چووه‌ته ده‌ره‌وه‌و ئه‌و دادگایانه‌ش که له کوردستاندا حوکمیان پێ ده‌کرێت هه‌مووی حوکمیان کوفره‌و ئه‌و هه‌موو قانوونانه‌ی که ده‌رچوون موخالیف به شه‌ریعه‌تی ئیسلام له کوردستانداو ئێستا ته‌نفیز ده‌کرێن هه‌مووی کوفری به‌واحه؛ جا هه‌رکه‌سێک به‌شدار بووبێت له داڕشتنیدا، له په‌سه‌ندکردنیدا، له ته‌ئیدکردنیدا، له ئیمزا کردنیدا پێی کافر بووه به کوفری موتڵه‌ق و له ئیسلام پێی چۆته ده‌ره‌وه‌و به قسه‌ی کابرایه‌کی نه‌خوێنده‌واری مه‌دخه‌لی که بیهێنێت بڵێت ئا ئه‌مه کوفری بچووکه‌و خاوه‌نه‌که‌ی له دین ناباته ده‌ره‌وه، ئه‌و حوکمه شه‌رعیانه به‌وه ناگۆڕێت؛ واللّه تعالی أعلم.