نا ناکرێت چونکه وه‌حی له پێشتره وه‌کو عه‌لی کوڕی ئه‌بی تالیب (ره‌زای خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ:[1] ئه‌گه‌ر دین به ئه‌قڵ بوایێت ده‌بوایێ له کاتی مه‌سحی خوفدا ژێره‌وه‌ی مه‌سح بکه‌ین چونکه ئێمه ژێره‌وه داده‌نێین له‌سه‌ر عه‌رزه‌که، تۆ بنی پێت که‌وتۆته سه‌ر عه‌رزه‌که، ئه‌گه‌ر مه‌سئه‌له پیسی و پاکی بێت ده‌بوایێ ژێره‌وه پاک بکه‌ینه‌وه به‌ڵام تۆ مه‌سحه‌که له‌سه‌ره‌وه ده‌که‌یت چونکه نه‌قڵت پێش ئه‌قڵ خستووه. له‌به‌رئه‌وه ناکرێت ئه‌قڵ پێش نه‌قڵ بخه‌ین. پاشان ئه‌گه‌ر پێوانه‌ی سه‌ره‌کی ئه‌قڵ بێت، ئه‌قڵی کێ؟ ئه‌قڵی من یا هی تۆ یا هی فڵان یا هی فیسار؟ ناکرێت ئه‌م هه‌موو ئه‌قڵه جیاوازانه رێک بخه‌ین. دوایی هه‌رکه‌سێکیش له ئه‌قڵی خۆی رازیه‌و ده‌ڵێت ئه‌قڵی من پێش بخه‌ن! بۆیه ناکرێت. به‌ڵام نه‌قڵ وا نییه، ده‌قه‌کان ئێمه ده‌کات به یه‌ک و کۆلکه‌ی هاوبه‌شمان تێدا دروست ده‌کات. ئێمه که هاتینه سه‌ر ئه‌قڵ هه‌موو ئیختیلافمان تێ ده‌که‌وێت؛ یه‌کێک ده‌ڵێ وه‌ڵا برا ئه‌م مامۆستا به‌ڕێزه خوتبه‌کانی زۆر خۆش بوو ئیشه‌که‌مان دایه ده‌س ئه‌و و وتمان با به ئه‌قڵی ئه‌و بڕۆین به رێگادا. ئێ ئه‌قڵی ئه‌و بردینی کردمانی به چاڵێکی قوڕدا! باشه که‌سێک سیمای جوانه مه‌عقووله ئه‌قڵیشی زۆر جوان بێت؟ که‌سێک زۆر له‌بله‌بان و دانایانه قسه ده‌کات، مه‌عقووله ئه‌قڵیشی به هه‌موو شتێک بشکێت؟ ئه‌مه سه‌ری له ئیشی سیاسه‌ت ده‌رده‌چێت مه‌عقووله بڵێین ئه‌و له کاروباره کۆمه‌ڵایه‌تیه‌که‌ش ده‌رده‌چێت؟ نا!
که‌وابوو ئێمه له ئه‌قڵه‌کاندا جیاواز ده‌بینه‌وه به‌ڵام له بنه‌ماو رێسا سه‌ره‌کیه‌کانی شه‌رعدا هه‌موو موتته‌فیق ده‌بین، له‌سه‌ر قورئان، له‌سه‌ر فه‌رمووده، له‌سه‌ر کۆڕای سه‌حابه موتته‌فیقین.
پاشان که ده‌ڵێیت: ئیش پێ نه‌کردنی ئه‌قڵ و نه‌بوونی وه‌ک یه‌ک نییه؟ نا وه‌ک یه‌ک نییه، ئه‌ی ئه‌و هه‌موو ئایه‌ته بۆچی له سه‌ر ئه‌قڵ هاتووه؟ چه‌ندێک له قورئاندا هاتووه: «لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»؟ ئه‌ی بۆچی خوای په‌روه‌ردگار ته‌شجیعی کردووین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که ئه‌م ئه‌قڵه بڕواته‌وه به دوای هه‌موو شته‌کانی تردا؟ بۆ ئه‌وه‌ی یه‌قینت باشتر بۆ دروست ببێت. وه‌ختێک سه‌یدنا ئیبراهیم که داوای کردووه له خوای گه‌وره که خوایه تۆ چۆن مه‌خلووق زیندوو ده‌که‌یته‌وه؟: «رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى» [البقرة: 260]؛ «په‌روه‌ردگارا نیشانم بده تۆ چۆن مردوو زیندوو ده‌که‌یته‌وه؟»، «قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي»؛ «خوای گه‌وره فه‌رمووی: چما باوه‌ڕت نییه؟ فه‌رمووی: به‌ڵێ باوه‌ڕم هه‌یه، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌مه دڵنیایی و دڵم دابمه‌زرێت». خۆ خوای گه‌وره خۆی ده‌زانێت ئێمه باوه‌ڕمان هه‌یه یان نا، سه‌یدنا ئیبراهیمیش پێغه‌مبه‌رێکی مه‌عسوومه‌و باوه‌ڕی هه‌یه، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌و رێسا ئه‌قڵیه‌یه که قورئانه‌که دایڕشتووه بۆمان بۆ ئه‌وه‌ی موتمه‌ئینتر بین به دوای ده‌قێکدا بڕۆینه‌وه‌و ئهوهش بزانین هه‌تا زیاتر یه‌قینمان لێ ده‌ست ده‌که‌وێت زیاتر ئیمانمان پێی به‌قووه‌ت ده‌بێته‌وه ان شاء اللّه.
[1]. الدارقطني: 769، 770 و 783؛ البغوي: 239؛ ئیبنو حه‌جه‌ر فه‌رموویه‌تی: سه‌حیحه (التخليص الحبير: 1/160)، هه‌روه‌ها ئه‌لبانیش (مشکاة المصابیح: 525)؛ ده‌سپێکی ئه‌سه‌ره‌که ئاوایه: «لو كانَ الدينُ بالرَّأي...».
به‌ڵێ بێگومان مه‌رجه که هه‌موو حه‌دیسێکی سه‌حیح ده‌بێت باوه‌ڕت پێی هه‌بێت مادام ئیسبات بووه سهنهدهکهی فڵان له فڵان له فڵان له فڵان هه‌مووی ریوایه‌تی کردووه تا گه‌یشتووه به پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) که ئێمه ئه‌م پیاوه به‌ڕێزانه‌ی سه‌نه‌ده‌که هه‌موو ده‌ناسین و ده‌زانین راستگۆن، زه‌بت و دیققه‌تیان هه‌یه، هه‌موویان وه‌کو خۆی فه‌رمووده‌که‌یان نه‌قڵ کردووه، ئیتر ته‌عنه بۆچی له حه‌دیسه‌که بده‌ین؟! ئه‌مه ئیمامی بوخارییه له ئیمامی ئه‌حمه‌دی کوڕی حه‌نبه‌لی گێڕاوه‌ته‌وه، ئیمامی ئه‌حمه‌د له شه‌هری کوڕی حه‌وشه‌بی گێڕاوه‌ته‌وه، ئه‌و له نافیع، نافیع له ئیبنو عومه‌رو ئیبنو عومه‌ریش له پێغهمبهری خوای (علیه الصّلاة والسّلام) گێڕاوه‌ته‌وه. ئائه‌م سه‌نه‌دانه که هه‌موویان ده‌ناسین و تاریخی هه‌موویانمان له لایه‌و هه‌موویان راستگۆن چۆن ته‌عنه له‌م حه‌دیسه بده‌ین که بوخاریش ته‌دوینی کردووه‌و نووسیوێتیه‌وه؟ ته‌واو. یان ئه‌وه‌ی له موسلیمدایه یان ئه‌م سیلسیله زه‌هه‌بیانه که هه‌ندێک زنجیره هه‌یه پێی ده‌وترێت زنجیره‌ی زێڕین، هه‌مووی یه‌ک‌‌به‌دوای یه‌کدا مه‌علوومن و ئینجا هه‌یه ریوایه‌تی کردووه له باوک و باپیری خۆیه‌وه، چه‌ندین حه‌دیسمان هه‌یه به‌م شێوه‌یه ئه‌م کوڕه سه‌حابه به‌ڕێزانه که ریوایه‌تیان له باوکیانه‌وه کردووه یان کوڕه‌زاکه ریوایه‌تیان له باپیریانه‌وه کردووه، کوڕی کوڕه‌زاکه هاتۆته‌وه دیسان ریوایه‌تی کردووه؛ بۆ نموونه ئه‌مه سه‌یدنا ئه‌بوبه‌کره، ئه‌مه موحه‌ممه‌ده، ئه‌مه عه‌بدوڕڕه‌حمانه، ئه‌مه قاسمی کوڕی عه‌بدوڕڕه‌حمانه، ئه‌مه موحه‌ممه‌دی کوڕی قاسمی کوڕی عه‌بدوڕڕه‌حمانی کوڕی موحه‌ممه‌دی کوڕی سه‌یدنا ئه‌بوبه‌کره، ئائه‌مه هه‌مووی له سه‌ر حه‌دیس ئیشیان کردووه. یان ئه‌مه زوبه‌یری کوڕی عه‌ووامه، ئه‌مه عوروه‌ی کوڕیه‌تی، عوروه ئه‌هلی حه‌دیسه، ئه‌مه عوبه‌یدوڵڵای کوڕی عوروه‌یه یه‌کێکه له زانا به‌ڕێزه‌کانی فه‌رمووده‌وانی. ئیتر ئه‌م سه‌نه‌ده زێڕینانه که ده‌یانناسین بۆچی ته‌عنه‌یان لێ بده‌ین؟ به چ حوججه‌یه‌ک؟! ئه‌مه وه‌ڵامی بڕگه‌ی یه‌که‌‌م که ده‌ڵێین به‌ڵێ مه‌رجه باوه‌ڕ به هه‌موو حه‌دیسێکی سه‌حیح بهێنین.
بڕگه‌ی دووه‌م که ده‌ڵێت: ئه‌گه‌ر که‌سێک باوه‌ڕی به له سه‌دا پێنجی حه‌دیسه سه‌حیحه‌کان نه‌بێت پێی کافر ده‌بێت؟ جا خۆ ئه‌مه رێژه نییه له سه‌دا پێنج و له سه‌دا چوارو له سه‌دا بیست و له سه‌دا حه‌فتا! ئه‌مه خۆ گۆتره‌کاری نییه! بۆچی بڕوا به‌م حه‌دیسه ناهێنی؟ ئه‌مه نابێت و ده‌بێت باوه‌ڕی پێ بهێنین. ئه‌مه حه‌دیسێکه ئیمامی موسلیم نووسیوێتی، ئه‌مه حه‌دیسێکه ئیمامی بوخاری نووسیوێتی، پێش نووسینه‌وه‌ی ئه‌م حه‌دیسه غوسڵی ده‌رکردووه دوو رکات نوێژی کردووه، له که‌عبه نووسیوێتیه‌وه، له مه‌جمووعی نۆسه‌دهه‌زار حه‌دیس ئه‌مه‌ی وه‌رگرتووه که نووسیوێتیه‌وه، ده‌ی ئه‌م ئوممه‌ته هه‌مووی ئه‌مه‌یان قبووڵ کردووه تۆ بۆچی له سه‌دا پێنجی ره‌فز ده‌که‌یته‌وه، هی بوخاری یان موسلیم! ئه‌مه نابێت به هیچ شێوه‌یه‌ک.
ئینجا ئه‌وه‌ی که کافر ده‌بێت یان نا چونکه هه‌ندێک که‌س حه‌دیسی سه‌حیح وه‌کو قورئان ده‌شوبهێنن؛ هیچ گومانی تێدا نییه که فه‌رمووده به گشتی وه‌کو قورئانه له حوکمدا، خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی: «وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ» [البقرة: 43]؛ «نوێژ به‌رپا بکه‌ن»، ده‌ی ئێمه چۆن نوێژ ده‌که‌ین؟ ئایا به خودی ئه‌م ده‌قه قورئانییه پیرۆزه شێوازی نوێژ کردنه‌که روون کراوه‌ته‌وه؟ ده‌ڵێین نا، به‌پێی سوننه‌تی پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) نوێژه‌که ده‌که‌ین که جه‌نابی ده‌فه‌رموێ: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُوني أُصَلِّي»[1]؛ «وا نوێژ بکه‌ن که ده‌بینن من نوێژ ده‌که‌م». بۆ نموونه ئێمه چۆن ده‌چینه رکووع و بۆ ده‌ڵێین: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وبحَمْدِه»؟ چونکه به ریوایه‌تی سه‌حیح بۆمان سه‌لمێنراوه‌و ئه‌لبانی (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) له «صفة صلاة النبي»دا ریوایه‌ته‌کان به سه‌نه‌ده‌وه هه‌مووی دێنێت که «سُبْحَانَ رَبِّيَ الْعَظِيمِ وبحَمْدِه» له رکووعدا ده‌خوێنرێت و روونی ده‌کاته‌وه که ئه‌مه ریوایه‌ته‌کانه‌و ئه‌مه سه‌نه‌ده‌کانیه‌تی. که‌واته ئێمه له‌به‌ر ئه‌وه ئه‌م نوێژه واده‌که‌ین چونکه به سه‌نه‌دی سه‌حیح بۆمان سه‌لمێنراوه. له‌به‌رئه‌وه حه‌تمه‌ن ده‌بێت باوه‌ڕمان به‌مه هه‌بێت و فه‌رمووده حوکمه‌که‌ی وه‌کو حوکمی قورئان وایه. ئێمه ناڵێین فه‌رمووده یه‌کسه‌ر وه‌کو قورئان وایه، نا! قورئان که‌لامی خوای گه‌وره‌یه‌و هیچ شتێک وه‌کو ئه‌و نییه، به‌ڵام حوکمێک که به فه‌رمووده چه‌سپێنرابێت وه‌کو حوکمی قورئانه‌و هیچ فه‌رقێکی نییه.
پاشان خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێ: «فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّىَ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيماً» [النساء: 65]؛ «سوێند به په‌روه‌ردگارت باوه‌ڕیان نابێت ئه‌گه‌ر کاتێک ناکۆکی و ململانێ له نێوانیاندا روو ده‌دات تۆ نه‌که‌ن به داوه‌ر له به‌ینی خۆیانداو پاشان ده‌بێت رازی بن به حوکمه‌که‌ت و هیچ گله‌و گۆڵێکیش له دڵ و ده‌روونیاندا نه‌مابێت و ته‌سلیم به حوکمه‌که‌شت بووبن زاهیره‌ن و باتینه‌ن». جا ئه‌گه‌ر که‌سێک وا نه‌بوو، پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) داوه‌رییه‌کی کردبێت، به فه‌رمووده‌یه‌کی سه‌حیح گێڕراوه‌ته‌وه که فه‌رموویه‌تی ئه‌مه حوکمی فڵان شته‌و ئێستا له‌م سه‌رده‌مه‌دا یه‌کێک بۆی بسه‌لمێت که حه‌دیسی سه‌حیحی موته‌واتیره‌و ره‌فزی کردبێته‌وه به ته‌ئکید پێی کافر ده‌بێت و ده‌لیلیش له‌سه‌ر ئه‌وه‌یه. ئیمامی ئیسحاقی کوڕی راهیوه‌یهی که پێشه‌وایه‌کی به‌ڕێزه‌و ئیمامێکی پێشه‌وای ئوممه‌ته وه‌کو چوار ئیمامه به‌ڕێزه‌که‌و هاوشانی ئیمامی ئه‌حمه‌ده‌و ره‌فیقی ئه‌ویشه ده‌فه‌رموێ: «من بلغه عن رسولِ اللّه (صلّی اللّه علیه وسلّم) خبرٌ یُقرُّ بصحته ثم رَدَّهُ بغیر تقیةٍ فهو کافرٌ»[2]؛ «هه‌ر که‌سێک فه‌رمووده‌یه‌کی پێغهمبهری خوای (علیه الصّلاة والسّلام) پێ گه‌یشتبێت و خۆی بڕیاری دابێت که حه‌دیسه‌که سه‌حیحه به‌ڵام ره‌ددی بکاته‌وه بێ ئه‌وه‌ی زه‌ختی له‌سه‌ر بێت، بێ ئه‌وه‌ی ناچار کرابێت پێی کافر ده‌بێت».
سیووتی (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: «فاعلموا رَحمكم اللّه أَنَّ من أنكر كَون حَدِيث النَّبِي صلى الله عَلَيْهِ وَسلم قولاً كَانَ أَو فعلاً بِشَرْطِهِ الْمَعْرُوف فِي الْأُصُول حجَّة، كفر وَخرج عَن دَائِرَة الْإِسْلَام وَحشر مَعَ الْيَهُود وَالنَّصَارَى، أَو مَعَ من شَاءَ الله من فرق الْكَفَرَة»[3]؛ «ره‌حمه‌تی خواتان لێبێت ئه‌وه بزانن که هه‌ر که‌سێک فه‌رمووده‌ی پێغهمبهری خوای (علیه الصّلاة والسّلام) نکووڵی لێکرد، ئینکاری لێ کرد، جا قه‌ول بێت یان فیعل، گوفتار بێت یان کردار، مادام ئه‌و مه‌رجانه‌ی هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ببێته به‌ڵگه که له ئوسوولدا باس کراوه، پێی کافر ده‌بێت و له‌گه‌ڵ یه‌هوود و نه‌ساڕادا (جووله‌که و دیانان) حه‌شر ده‌کرێت یان له‌گه‌ڵ فیرقه‌کانی تری کوفردا».
ئیبنولوه‌زیر ده‌فه‌رموێ: «أنَّ التكذيبَ لحديثِ رسولِ اللّه (صلّى اللّه عليه وسلّم) مع العلم أنَّه حديثُه كُفْرٌ صريحٌ»[4]؛ «به درۆ خستنه‌وه‌ی فه‌رمووده‌یه‌کی پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) دوای زانینی ئه‌وه‌ی که حه‌دیسی سه‌حیحی جه‌نابێتی کوفرێکی زه‌ق و ئاشکرایه».
فه‌توای لیژنه‌ی باڵای عه‌ره‌بستانیش ده‌فه‌‌رموون: «أما الذي ينكر العمل بالسنة فيكون كافرا»[5]؛ «به‌ڵام هه‌رکه‌سێک ئینکاری ئه‌وه بکات که ده‌بێت کار به سوننه‌ت بکرێت پێی کافر ده‌بێت»، «لأنه مكذِّبٌ للّه ولرسوله ولإجماع المسلمين»؛ «چونکه خوای گه‌وره‌و پێغهمبهری خوای (علیه الصّلاة والسّلام) و کۆڕاو یه‌کده‌نگی موسوڵمانانی به درۆ خستۆته‌وه».
که‌وابوو ناشێت کابرا حه‌دیسی پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) ره‌د کاته‌وه، ده‌شێت سه‌نه‌دی حه‌دیسه‌که‌ی لا مه‌علووم نه‌بێت یان مه‌تنی حه‌دیسه‌که، ئیشکالاتی له سه‌نه‌ده‌که هه‌بێت بۆ نموونه مه‌تنه‌که سه‌حیحه به‌ڵام سهنهدهکهی مونقه‌تیعه‌و یه‌کێکی لێ پساوه، سه‌حابی لێ که‌وتووه که پێی ده‌ڵێن موڕسه‌ل، یان خوارووتری لێ که‌وتووه که پێی ده‌ڵێن مونقه‌تیع، ده‌شێت کابرا له‌گه‌ڵ شاره‌زایی عیلمی حه‌دیسدا موناقه‌شه‌ی ئه‌م ده‌لیلانه بکاته‌وه‌و هیچ ئیشکالێکی تێدا نییه، ده‌ڵێ له بۆخاریدایه، له موسلیمدایه‌و یان لای ئه‌وانی تره. ئێستا بۆ نموونه کابرایه‌ک زۆری رق له شیعه‌یه ده‌بینێت له سه‌نه‌دی ئیمامی بۆخاریدا له ریوایه‌ته‌کاندا شیعه‌ی تێدایه، ده‌ڵێت چۆن ریوایه‌تی له شیعه کردووه؟! به‌ڵام ئه‌مه مه‌رجه‌کانی بوخاری به سه‌ردا ته‌تبیق بووه، که رازی نابێت، ته‌حقیقی لێ ده‌کاته‌وه سه‌ر له نوێ، ئیشکالاتێک له‌مه‌دا نییه، جا بوخاری بێت یان موسلیم بێت یان هه‌ر که‌سێکی تر بێت، به‌ڵام شتێکه که ئوممه‌ته‌که قبووڵی کردووه‌و ده‌ڕواته‌وه به دوایدا ئیشکالێکیش له‌سه‌ر ئه‌وه نییه، با بڕوات به دوایدا به‌مه کافر نابێت، واته شاره‌زابوون له حه‌دیسێک. ئیمامی ئه‌بوداوود (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) باسی یه‌کێک ده‌کات ناوی نوعه‌یمی کوڕی حه‌مماده، ده‌فه‌رموێت: بیست حه‌دیسی ریوایه‌ت کردووه هه‌ر بیستی زه‌عیفه، که مه‌دحی خۆی ده‌کاته‌وه ده‌فه‌رموێ پیاوێکی ئیمانداری سوننی به‌رگریوانه له ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت دژی فیرقه گومڕاکان! مافیشی ناخوات و حه‌دیسیشی لێ وه‌رنه‌گرتووه‌و حه‌دیسه‌کانی به زه‌عیف داناوه‌و هه‌روه‌ها. جا ئه‌وه ته‌فسیلاتێکی زۆری هه‌یه.
پاشان که سه‌یری زاهیری حه‌دیسه‌که ده‌که‌یت جاری وا هه‌یه تۆ وای ده‌بینیت که موخالیفی حه‌دیسێکی تره یان موخالیفی قورئانه بۆیه زه‌رووریه کتێبێکی وه‌کو کتێبه‌که‌ی ئیبنو قوته‌یبه‌ی دینه‌وه‌ری (تأویل مختلف الحدیث) بخوێنیته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی وا ئه‌زانیت که ئا له‌م حه‌دیسه‌دا که پێغهمبهری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) ئه‌مه‌ی فه‌رمووه له‌گه‌ڵ ئه‌و ئایه‌ته یه‌ک ناگرنه‌وه، له‌وێدا شه‌رحه‌که‌ی به ته‌فسیل هاتووه. یان کتێبێکی تر هه‌یه سێ به‌رگه «أسباب ورود الحدیث»، یه‌عنی چۆن سه‌به‌ب نزوولی ئایه‌ته‌کان هه‌یه ئه‌میش باسی «أسباب ورود الحدیث»ه، ده‌توانیت ئهوهش بخوێنیته‌وه‌و بگه‌یته نه‌تیجه تێیدا.
بۆیه نابێت په‌له‌ت له‌و شته هه‌بێت که ره‌فزی بکه‌یته‌وه‌و به قسه‌ی ئه‌وانه‌ش مه‌که ئه‌و ئه‌قڵیه نائه‌قڵانه که هه‌ر له خۆوه بوخاری و موسلیم ره‌د ده‌کاته‌وه‌و به قه‌ولی یه‌کێکی وه‌ک عه‌بدوڕڕه‌حمان زه‌ندیق ده‌کات.
[1]. البخاري : 631 و 6008.
[2]. الأنصاري، فتح العلام: 11.
[3]. السیوطي، مفتاح الجنة في الاحتجاج بالسنة: 5.
[4]. ابن الوزیر، العواصم والقواصم في الذب عن سنة أبي القاسم: 2/374.
[5]. فتاوى اللجنة الدائمة، المجموعة الثانية : 3/195.