نا حه‌جه‌که‌ی بۆ بکه، مادام الحمد للّه موسوڵمانه‌و حه‌جی له‌سه‌ر بووه‌و نه‌یکردووه یان نه‌یتوانیوه بیکات و ئێستا کۆچی دوایی کردووه خوا لێی خۆش‌ بێت، حه‌جه‌که‌ی بۆ بکه‌و خوای گه‌وره لێتان قه‌بووڵ کات له ‌هه‌ردووکتان و بۆ ئه‌ویش به حه‌جه‌ێک حیسابه الحمد للّه.

سه‌ره‌تا بزانه که ئیمامی نه‌وه‌وی (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) ده‌فه‌رموێ: «أَنَّ مَنْ كَانَ ‌بِمَكَّةَ ‌وَأَرَادَ الْعُمْرَةَ فَمِيقَاتُهُ لَهَا أَدْنَى الْحِلِّ وَلَا يَجُوزُ أَنْ يُحْرِمَ بِهَا مِنَ الْحَرَمِ»[1]؛ «هه‌رکه‌سێک له مه‌ککه بێت و بیه‌وێت عومره بکات، میقات بۆ ئه‌و نزیکترین شوێنی حه‌ڵاڵه (واته نزیکترین شوێن له ده‌ره‌وه‌ی حه‌ره‌م)، بۆی نییه هه‌ر له حه‌ره‌مه‌وه ئیحرامی عومره‌که‌ی ببه‌ستێت». که‌واته جه‌نابت پێویست ناکات بڕۆیته میقات، به‌ڵکو ده‌چیته نزیکترین شوێن له ده‌ره‌وه‌ی حه‌ره‌م. پاشان ته‌بعه‌ن که جه‌نابت ته‌شریفت برده ئه‌وێ و خوای گه‌وره کردییه قسمه‌تت ئه‌وه ئه‌گه‌ر له ناو هاوڕێکانیشتدا زانای شه‌رعی تێدا نه‌بێت واته له قافڵه‌که‌تاندا، ئه‌وه هه‌ر له‌وێ که گه‌یشتی ده‌ستبه‌جێ ده‌توانی بپرسی چونکه الحمد للّه ئێسته ئه‌و شتانه‌یان زۆر ئاسان کردۆته‌وه‌و ته‌نانه‌ت له مۆبایله‌که‌شتدا ده‌توانی خه‌زنی ‌که‌یت؛ شوکر بۆ خوا زۆر ئاسان کراون ئه‌م بابه‌تانه.

من شوکر چوومه عومره ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره قبوڵی کات، له‌وێ پرسیارم کرد ئایا ده‌بێ عومره بۆ دایکیشم بکه‌م چونکه توانای ماددی نییه‌و به‌ته‌مه‌نیشه‌و خۆی پێی ناکرێت، وتیان: ده‌توانی، ئیتر عومره‌یه‌کم بۆ کرد، ئایا ئه‌و عومره‌یه‌ی بۆ نووسراوه؟

به‌ڵێ به‌ته‌ئکید و ان شاء اللّه بۆی نووسراوه مادام ناتوانێت؛ چونکه حه‌ج و عومره هه‌روه‌کو ده‌شێ بۆ مردووی بکه‌ی، ده‌شێ بۆ زیندوویه‌کیشی بکه‌ی که ناتوانێت حه‌ج و عومره‌که بکات جا له‌به‌ر پیری بێت یان له‌به‌ر نه‌خۆشینی دائیمی و درێژخایه‌ن و له‌م جۆره شتانه، به‌ مه‌رجێک حه‌ج و عومره فه‌رزه‌که‌ی خۆتت کردبێت؛که‌واته خوا جه‌زای به‌خێرت بداته‌وه ته‌واو بێخه‌م به لێی، چونکه وه‌کو ئیبنوعه‌بباس (خوا لێیان رازی بێت) ده‌گێڕێته‌وه: پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) گوێی لێبوو کابرایه‌ک له‌ حه‌ج ده‌یوت: «‌لَبَّيْكَ ‌عَنْ ‌شُبْرُمَةَ»؛ «خوایه گیان ئه‌وه له‌ببه‌یک و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی داواکه‌ی تۆیه له بری شوبرومه». پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رموی: «مَنْ شُبْرُمَةُ؟»؛ «شوبرومه کێیه؟». کابرا وتی: «أَخٌ لِي (أَوْ قَرِيبٌ لِي)»؛ «برامه (یان خزمێکی نزیکمه)». فه‌رمووی: «حَجَجْتَ عَنْ نَفْسِكَ؟»؛ «حه‌جت کردووه له‌جیاتی خۆت؟ (حه‌جه فه‌رزه‌که‌ی خۆتت کردووه؟)». عه‌رزی کرد: «لَا»؛ «نه‌خێر». پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رمووی: «حُجَّ عَنْ نَفْسِكَ، ثُمَّ حُجَّ عَنْ شُبْرُمَةَ»[1]؛ «ده‌ی که‌واته سه‌ره‌تا حه‌جه‌که‌ی خۆت بکه پاشان له‌جیاتی شوبرومه‌ش حه‌ج بکه».

   که‌واته خوای گه‌وره‌ له تۆیشی قبووڵ کات یه‌که‌م جار عومره‌‌که‌ی خۆتت ئه‌نجام داوه‌ جا عومره‌ت بۆ دایکت کردووه‌و شتێکی زۆر چاکتان کردووه، خوای گه‌وره‌‌ش یارمه‌تیده‌رتان بێت و سه‌بریش بگرن و به‌ڕه‌حم بن له‌گه‌ڵ یه‌کتری، له‌گه‌ڵ خوشکه‌کانتان له‌گه‌ڵ باوک و دایکتان، رێزی براکانیشتان بگرن.

نا ناتوانی چونکه هه‌ر که‌سێک له ساڵه‌که‌دا ته‌نها ده‌توانێ یه‌ک حه‌ج بکات؛ ئێستا جه‌نابت حه‌جی یه‌که‌می خۆتت کردووه‌و فه‌رزه‌که‌ت به جێ هێناوه، زۆر باشه ئینجا حه‌جی به‌ده‌ل بۆ یه‌کێکی‌ تر ده‌که‌ی که دایکته‌و کۆچی دوایی کردووه‌و ره‌حمه‌تی خوای لێبێت، حه‌جه‌که‌ی بۆ بکه‌و بێخه‌م به. جا شه‌رعناسانیش موناقه‌شه‌ی ئه‌مه‌یان کردووه که ئایا ئه‌‌و که‌سه‌ی حه‌ج ده‌کات بۆ یه‌کێکی تر، به‌ڵێ دیاره به‌ ته‌ئکید ئیحسانه‌و چاکه‌یه‌کی باشی کردووه به‌ڵام ئایا حه‌جه‌که بۆ خۆیشی ده‌نووسرێ و وه‌کو حه‌جێک بۆ خۆیشی حیسابه؟ زۆر له شه‌رعناسان ده‌فه‌رموون به‌ڵێ وه‌کو حه‌جێکیش ده‌نووسرێ بۆ ئه‌م که له‌بری یه‌کێکی تر حه‌جه‌که ده‌کات؛ یه‌عنی بۆ نموونه ته‌له‌به‌یه‌ک له‌ مه‌ککه‌ی پیرۆز ده‌خوێنێ، پاره‌یان داوه‌تێ و ده‌ڵێن کاکه حه‌جێکمان بۆ بکه بۆ فڵان که‌س، بۆ دایکم، بۆ نه‌نکم، پاشان ئه‌و له‌وێ حه‌جه‌که ده‌کات؛ ئایا ئه‌م که حه‌جه‌که ده‌کات له به‌ری ئه‌و که‌سه‌ی تر، ئه‌میش پاداشتی حه‌جه‌که‌ی دە‌ست ده‌که‌وێت؟ هه‌ندێک له شه‌رعناسان ده‌فه‌رموون ته‌بعه‌ن ده‌ستی ناکه‌وێت چونکه ئه‌و به‌ پاره کردوێتی. به‌ڵام له حاڵه‌تێکی تردا وه‌کو ئه‌م حاڵه‌ته‌ی جه‌نابت که هاتووی خۆت پاره‌که‌ت داوه‌و حه‌جه‌که‌ش له‌بری دایکت ئه‌نجام ده‌ده‌ی، به‌ته‌ئکید خێری بۆ خۆیشت ده‌نووسرێ و بۆ ئه‌ویش ده‌نووسرێ، به‌ڵام خۆ ئه‌گه‌ر خێره‌که‌ش نه‌نووسرا وه‌کو حه‌ج تۆ ئه‌و ئیحسان و خێره گه‌وره‌یه‌ت بۆ ده‌نووسرێ. هه‌رچه‌نده به‌پێی ئه‌و رێسایه‌‌ی که شه‌رعناسانی به‌ڕێز باسیان کردووه‌و له ئه‌سڵیشدا فه‌رمووده‌یه‌کی سه‌حیحه که پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) ده‌فه‌رموێ: «الدَّالُّ عَلَ الخَیرِ کَفَاعِلِهِ»[1]؛ «ئه‌و که‌سه‌ی که ده‌بێته ده‌لیل و رێنما بۆ ئه‌نجامی چاکه‌یه‌ک هه‌ر وه‌کو ئه‌نجامده‌ره‌که وایه‌و هه‌مان پاداشتی هه‌یه»، که‌واته هه‌روه‌کو ئه‌و خێر بۆ ئه‌میش ده‌نووسرێ، له‌م بابه‌تی ئه‌نجامی حه‌ج و عومره‌شدا ده‌شێ وابێت. جا ئیمامی ئه‌حمه‌د (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) به‌رده‌وام ته‌ئکیدی ده‌کرده‌وه له‌وه‌ی که ئه‌جره‌که‌یان وه‌کو یه‌ک وایه، ئیمامی نه‌وه‌ویش (ره‌حمه‌تی خوای لێبێت) هه‌ر وای فه‌رمووه‌و شێخ موحه‌ممه‌د بن ئیبراهیمی ئال شێخیش موفتی گه‌وره‌ی عه‌ره‌بستان پێش ئیبنو باز (ره‌‌حمه‌تی خوایان لێبێت) \ هه‌ر ده‌یفه‌رموو وه‌ک یه‌ک ئه‌جره‌که‌یان بۆ ده‌نووسرێ.

که‌سێک که ناتوانێت بچێته عه‌ره‌بستان له‌به‌ر مه‌سائیلێکی سیاسی یان وه‌کو من که جه‌وازم نییه یان یه‌کێکی ‌تر ویزای ده‌ست ناکه‌وێت یان به هه‌ر سه‌به‌بێکی ‌تر که رێگره لێی بچێته حه‌ج، ئایا ئه‌م که‌سه حه‌ج و عومره‌ی بۆ ده‌کرێ؟ وه‌ڵام ئه‌وه‌یه که تا کاتێک زیندووه‌و له‌شی ساخه‌و ئه‌گه‌ر به‌ربه‌سته‌که لابچێت ده‌توانێت خۆی بچێته عه‌ره‌بستان و حه‌ج و عومره‌که بکات، که‌سی تر ناتوانێت به‌جێی ئه‌و حه‌ج و عومره‌که بکات. به‌ڵام که پیرو په‌ککه‌وته بوو یان مرد، ئه‌و کاته به‌ڵێ ده‌شێ حه‌جی بۆ بکرێت، ده‌شێ عومره‌ی بۆ بکرێت، به‌ڵام ئه‌و که‌سه‌ی بۆی ده‌کا مه‌رجه خۆی بۆ خۆیی کردبێت ته‌بعه‌ن، یه‌عنی پێشتر ئه‌و حه‌ج و عومره‌ی که واجبه له‌سه‌ری که له‌ ته‌مه‌نی خۆیدا بیکات کردبێتی. به‌ڵگه‌ش ریوایه‌ته‌که‌ی ئه‌بوداوود و ئیبنو ماجه‌یه که پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) ئاگای لێبوو کابرایه‌ک دوعای ده‌کرد له حه‌ج و ده‌یوت: «‌لَبَّيْكَ ‌عَنْ ‌شُبْرُمَةَ»؛ «خوایه گیان ئه‌وه له‌ببه‌یک و وه‌ڵامدانه‌وه‌ی داواکه‌ی تۆیه له بری شوبرومه». پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رموی: «مَنْ شُبْرُمَةُ؟»؛ «شوبرومه کێیه؟». کابرا وتی: «أَخٌ لِي (أَوْ قَرِيبٌ لِي)»؛ «برامه (یان خزمێکی نزیکمه)». فه‌رمووی: «حَجَجْتَ عَنْ نَفْسِكَ؟»؛ «حه‌جت کردووه له‌جیاتی خۆت؟ (حه‌جه فه‌رزه‌که‌ی خۆتت کردووه؟)». عه‌رزی کرد: «لَا»؛ «نه‌خێر». پێغه‌مبه‌ری خوا (علیه الصّلاة والسّلام) فه‌رمووی: «حُجَّ عَنْ نَفْسِكَ، ثُمَّ حُجَّ عَنْ شُبْرُمَةَ»[1]؛ «ده‌ی که‌واته سه‌ره‌تا حه‌جه‌که‌ی خۆت بکه پاشان له‌جیاتی شوبرومه‌ش حه‌ج بکه». جا ئه‌و که‌سه‌ش که عو‌مره‌که ده‌کات ده‌توانێ خۆی بچێت عو‌مره‌ی خۆی بکات و که عو‌مره‌که‌ی ته‌واو بوو دوایی سه‌رله‌نوێ عو‌مر‌ه‌یه‌کی‌تر ده‌ست پێ بکاته‌وه‌و بچێته‌وه ئه‌و شوێنه‌ی که پێی ده‌وترێ ته‌نعیم؛ له‌وێوه ده‌توانێ عومره‌یه‌کی تر ده‌ست پێ ‌بکات بۆ ئه‌و که‌سه‌ی ‌تر.

مامۆستا گیان من دایکم به زگماک که‌ڕولاڵه به‌ڵام باپیرم فێری چۆنێتی نوێژی کردووه‌و من خۆم ته‌مه‌نم ٢٨ ساڵه بیرم نایێ رۆژوویه‌کی دایکم چووبێت، هه‌موو ره‌مه‌زانێک به‌ڕۆژوو بووه، من تاقانه‌ی ئه‌م دایکه‌مم و خوشک و برام نییه‌و واده‌زانم خودا منی کردۆته سه‌‌به‌ب و هۆکار بۆ خزمه‌ت کردنی دایکم و باوکم؛ ئێستا پرسیارم ئه‌وه‌یه ئایا ده‌توانم له‌بری ئه‌و حه‌ج بکه‌م؟

خوای په‌روه‌ردگار لێی قه‌بووڵ بکات و ئیشێکی باشیشه که جه‌نابت ئاوا به خه‌مه‌وه‌ی، به‌ڵام لێی ‌گه‌ڕێ با خۆی حه‌جه‌که بکات، تۆ مه‌سروفی بکێشه ئه‌گه‌ر ده‌توانی، خۆت حه‌جه‌که له‌گه‌ڵیدا بکه‌ی زۆر شتێکی باشه، گه‌ر دایک و باوکیشت پێکه‌وه بنێری بۆ حه‌ج شتێکی باشه؛ چونکه حه‌ج کردن له‌‌سه‌ر که‌ڕولاڵ و کوێریش هه‌ر به‌ هه‌مان شێوه‌ی حه‌جی که‌سی ئاساییه‌و هه‌ر ئه‌وانه ده‌ڵێنه‌وه‌و ده‌یکه‌ن که حاجیانی تر ده‌‌یڵێنه‌وه‌و ده‌یکه‌ن، جا به چ شێوه‌یه‌ک بۆی ده‌کرێت با وا بیکات. ئێستا بۆ نموونه دایکی به‌ڕێزت چۆن نوێژ ده‌کات حه‌جه‌که‌ش وا ده‌کات، یه‌عنی له‌جیاتی ئێمه که ده‌ڵێین: «لَبَّیك اللَّهُمَّ لَبَّیك»، ئه‌و به‌و شێوه‌ی خۆی ته‌عبیری ده‌کات و گرنگیش ئه‌وه‌یه که له ‌دڵی خۆیدا ته‌عبیری ده‌کات هه‌روه‌کو چۆن ئێستا نوێژه‌که‌ی ده‌کات؛ که‌ ئێمه ده‌ڵێین: «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ» [الفاتحة: 5] ئه‌ویش به شێوه‌ی خۆی ده‌یڵێته‌وه. بۆیه جه‌نابت له‌جیاتی ئه‌و نایکه‌یت ته‌بعه‌ن چونکه ئه‌و خۆی ده‌توانێ بیکات؛ هه‌ر که‌سێک باڵغ بوو، توانای حه‌ج کردنی هه‌بوو، پاره‌و سه‌روه‌ت و ‌سامانی هه‌بوو، رێگای حه‌جیش کراوه بوو بۆی، له‌م سه‌رده‌مه‌ش جه‌وازو ویزای هه‌بوو و ناوی ده‌رچوو، ته‌واو ئیتر خۆی ده‌چێ بۆ حه‌ج و حه‌جی خۆی ده‌کا یه‌که‌م جار، دوایی حه‌ج بۆ خه‌ڵکی‌ تریش ده‌کات زیندوو بن یان مردوو بن. جا حه‌ج بۆ زیندووه‌که‌ش ناکرێ که مادام خۆی بتوانێ؛ ئێستا بۆ دایکت که که‌ڕولاڵه پێویست ناکات که حه‌جه‌که‌ی بۆ بکرێ، چونکه خۆی ده‌توانێت بچێت حه‌جه‌که بکات. بۆ یه‌کێک وه‌کو منیش که ئیقامه‌ی نییه، جه‌وازی نییه، ناتوانێت بچێت بۆ حه‌ج، به‌ڵام مادام هه‌ر زیندووه‌و له‌شی ساخه حه‌جی بۆ ناکرێت، بۆیه یه‌کێ له جیاتی من حه‌جه‌که ناکات هه‌تاوه‌کو مه‌گه‌ر پیرو په‌ککه‌وته بووم یان مردم هه‌ر به‌م حاڵه‌ته‌وه، ئه‌و کات یه‌‌کێک ده‌توانێت حه‌جه‌که‌م بۆ بکات.

   له‌به‌ر‌ ئه‌وه بۆ جه‌نابیشت ته‌بعه‌ن پێم باشه که ئه‌گه‌ر بۆت کرا دایک و باوکت ببه‌ی بۆ حه‌ج و خۆیشت له‌گه‌ڵیاندا بی، ئه‌گه‌ر نه‌شتتوانی ئه‌وان بنێری شتێکی چاکه‌و حه‌جه‌که‌ش دایکت خۆی ده‌یکات خوای گه‌وره له هه‌مووتانی قبووڵ بکات ان شاء اللّه؛ واللّه تعالی أعلم.